خیار گلخانه‌ای | صفر تا صد کشت

خیار گلخانه‌ای

خیار گلخانه‌ای از جمله محصولاتی است که در طول تمام فصول قابل کشت می‌باشد. نام علمي خيار Cucumiss-Sativus و از خانواده Cucurbitaceae مي‌باشد. Cucurbitaceae مهم‌ترين خانواده گياهي است كه شامل 90 جنس و 750 گونه است. Cucumis خود داراي حدود 40 گونه بوده كه سه گونه خيار سبز، خربزه و طالبي از نظر اقتصادي مهم می‌باشند. خیار با سطح کشت 4.2 میلیون هکتار در جهان و بیش از 100 هزار هکتار در ایران از مهترین سبزی‌های میوه‌ای به شمار می‌آید.

این گیاه بومی آسیا و آفریقا است و شواهد موجود منشاء اصلي آن را سلسله جبال هيماليا در هندوستان مي‌دانند كه از آنجا به چين منتقل شده است. شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه در زمان يونانيان و روميان باستاني نيز كشت مي‌شده و قدمت كشت آن مربوط به 3000 سال قبل در بخش غرب آسیا است. همچنين طبق آثار تاريخي اين گياه از طريق مصر به حواشي درياي مديترانه و از آنجا به اروپا راه يافته است.

براي نخستین باردر قرن هجدهم خيارهاي جديدي از مناطق جنگلي گرم و مرطوب هندوستان وارد انگلستان گرديد كه با خيارهاي توليدي در اروپا تفاوت‌هاي زيادي داشت. در اروپا فقط قادر بودند كه خيار معمولي را در گلخانه پرورش دهند ولي بعدها با اصلاح نژاد، انواع پيوندي خيارهاي گلخانه‌اي تولید شد كه از نظر مورفولوژي و خواسته‌هاي آب و هوايي كاملاً با خيارهاي معمولي متمايز بود. اين خيارها بي‌تخم (پارتنوكارپ) و داراي پوستي نازك و خوراكي بودند.

سيستم گلخانه‌ای در قرن شانزدهم در كشور هلند آغاز شد و اولين گلخانه در امتداد ديوارهاي جنوبي در غرب هلند ايجاد گشت. منبع گرمايي این گونه گلخانه‌ها انرژي خورشيد بود كه با ذخيره گرماي خورشيد باعث توليد محصول خارج از فصل مي‌شد. خاندان سلطنتي اروپا در اين زمان گرايش به جلوه‌هاي ظاهري داشتند و به ظواهر بسیار اهمیت می‌دادند. جذاب بودن وجود گل‌هاي بهاري در زمستان و ميوه‌جات و سبزيجات غيرفصلي و علاقه طبقه متوسط جامعه به توليد و تجارت این نوع محصولات سبب شد تا نوعی کشت که ما امروزه با نام سیستم گلخانه‌ای می‌شناسیم ایجاد شود. امروزه گلخانه‌هاي وسيعي در سطح جهان وجود دارد كه نتيجه تكامل همين گلخانه‌هاي اوليه است. کشت خیار گلخانه‌ای به شکل مدرن از قرن 19 شروع شد.

ارزش خیار

در يك كيلوگرم خيار مواد به شرح جدول ذيل موجود است:

روغن دانه خیار نیز حاوی اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید استئاریک، اسید پالمیتیک و اسیدهای اشباع نشده‌ای همچون اسید اولئیک و اسید لینولئیک است. با كندن پوست خيار به مقدار زيادي ويتامين A از بين مي‌رود و مقادير كلسيم، فسفر و آهن نيز كاهش مي‌يابد.

خيار در ايران

کشت خیار در ایران از دیرباز رایج بوده و 3/2 از کل سطح زیر کشت خیار در جهان را به خود اختصاص می‌دهد. استان‌هایی همچون کرمان، لرستان، خوزستان، ایلام و همدان بیشتر میزان تولید را دارند. کرمان به ویژه مناطق جیرفت و کهنوج با سطحی حدود 15000 هکتار، بیش از 15% از کل محصول خیار کشور را تولید می‌کند.

کل خیار در کشور 1.700.000 تن با میزان متوسط عملکرد 22 تن می‌باشد. بیشترین میزان عملکرد در استان کهکیلویه و بویر احمد به مقدار 3505 تن است. به دلیل کیفیت بالای محصول تولیدی در حدود 26 هزار تن از این محصول به کشورهای روسیه، آذربایجان، ارمنستان، افغانستان، سوئد، کویت و هلند صادر می‌شود.

رقم خیار

رقم‌های خیار گلخانه‌ای همه ماده گل (Gynoecious) هستند. از جمله مهمترین ارقام خیار گلخانه‌ای که در ایران کشت می‌شوند می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• رقم نگين: داراي ميوه كشيده، براق، سبز تيره، مقاوم به بيماري
• رقم سلطان: ميوه‌ها سبز تيره، پرگل، بوته‌هاي قوي و پرمحصول
• رقم جيرفت: مقاومت بالا به بيماري‌ها، سرما، ميوه‌دهي طولاني و ميوه نيز كشيده
• رقم نسيم: بهاره، زودرس، پرمحصول، مقاوم به بيماري‌ها، رشد زياد
• رقم سينا: مقاومت زياد به بيماري‌ها، ميوه سبز تيره، گوشت نسبتاً سفت
• رقم 5271: مقاومت نسبي به بيماري‌ها، پرگل و ميوه، ميوه كشيده و خوش‌رنگ
• رقم 3074: پرگل و ميوه، مقاومت نسبي به بيماري‌ها، ميوه سبز روشن و خوش‌تركيب
• رقم دانيتو: زمستانه، رشد بالا، تك‌گل، مقاوم به سرما و بيماري‌ها
• رقم 2289: پرگل و پرميوه، مقاومت مطلوب به بيماري‌ها، بلند قد، ميوه سبز تيره
• رقم جورديي: رشد، باروري، كيفيت ميوه بالا داراي مرغوبيت فوق‌العاده و مقاوم به سرما
• رقم هپاريي: بسيار قوي، مقاوم، با ميوه‌هاي بلند كشيده

شرایط دمایی

این گیاه طالب گرما و حساس در مقابل سرماست؛ به طوری که اگر دمای شب، پایین‌تر از 10 درجه سانتیگراد باشد، میوه ها به حد کافی تشکیل نمی‌شوند یا اختلافات فیزیولوژیکی در آنها ظاهر می‌گردد.

بيشترين توليد ميوه در دماي شبانه 20-18 و دماي روزانه 22-20 درجه سانتي‌گراد به‌دست مي‌آيد. وقتي در شرايط آب و هواي گرم مثل اواخر بهار يا اوايل پاييز دما به‌طور ناگهاني مخصوصاً در شب بيشتر از 2 درجه كاهش پيدا كند رشد رويشي افزايش يافته درحالي ‌كه توليد ميوه كاهش مي‌يابد. درجه حرارت براي خيار در روز بايد بين 24-22 درجه سانتي‌گراد و در شب تا زمان برداشت 21-13 درجه حفظ گردد. دمای لازم برای جوانه زدن بذر خیار، حداقل 12 درجه سانتی‌گراد و برای رشد و نمو، بالای 10 درجه سانتی‌گراد است. گل‌ها در دمای 15 درجه سانتی‌گراد به بالا و گرده‌ها در دمای 17 درجه سانتی‌گراد به بالا باز می شوند و مناسب‌ترین دما برای لقاح 26 تا 29 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. از آغاز برداشت لازم است تا جهت تحریک رشد بوته‌ها درجه حرارت یک درجه کاهش یابد تا زمانی که درجه حرارت گلخانه به 17 درجه سانتی‌گراد برسد. با توجه به اینکه گیاه در شب فتوسنتز انجام نمی‌دهد باید درجه حرارت گلخانه در این زمان کم باشد.

حساسیت این گیاه به دمای پایین بخش ریشه زیاد بوده و سبب افزایش حساسیت آن به بیماری‌ها می‌شود. در دمای زیر 20 درجه سانتی‌گراد نیز جذب آب محدود است و منجر به آسیب به گیاه می‌شود. در کشت زمستانه که دمای آب آبیاری پایین است، جذب آب توسط ریشه کاهش می‌یابد. در این شرایط استفاده از آب آبیاری گرم، مخلوط آب با آب گرم، و یا گرم نمودن محیط اطرف ریشه توصیه می‌شود.

نور

نور كافي براي گلخانه حداكثر 10.000 لوكس است. چنانچه شدت نور بيشتر باشد موجب افزايش گرما مي‌شود؛ در این شرایط بعضي گلخانه‌داران با پاشيدن گل رس با آب و آهك، شدت نور را كاهش مي‌دهند. در فصل زمستان و يا مناطقي كه ساعات ابري زیادی در روز دارند پوشش گلخانه را دوجداره مي‌كنند تا دماي كافي از نور خورشيد را بيشتر در گلخانه ذخيره كنند، همچنین جدار داخلي را نازك‌تر و شفاف‌تر مي‌گيرند تا نور كافي به همه گلخانه برسد. اگر هر دو جدار را از نوع ضخيم در نظر بگيرند نور كافي به بوته‌ها نرسيده و درنتيجه عملكرد مناسبي به‌دست نخواهد آمد. از جمله لامپ هایی که برای کشت خیار در گلخانه به کار می‌روند می توان به لامپ‌های فلورسنت همراه با لامپ‌های تنگستن و لامپ‌های بخار سدیم با فشار بالا برای تأمین حداقل شدت نور 100 میکرومول بر ثانیه اشاره کرد.

رطوبت نسبي

به طور معمول رطوبت 70% در گلخانه مناسب است زيرا خشك بودن هوا و پايين بودن رطوبت نسبي سبب مي‌شود مقدار محصول كاهش يابد. اگر براي تهويه و تنظيم رطوبت مورد نياز اقدام به باز كردن درب‌ها و پنجره‌ها شود بايد كليه درب‌ها و پنجره‌ها با تورهاي مخصوص پوشش داده تا از ورود حشرات جلوگيري گردد.

كاهش رطوبت در بعضي مواقع جهت درمان يا  پيشگيري از گسترش بيماري‌ها انجام مي‌شود. مثلاً براي جلوگيري و يا كاهش سفيدك در گلخانه بايد براي مدتي فضا و بستر گلخانه را تا اندازه‌اي خشك نگهداري کرد. همچنین آبياري‌هاي پي‌درپي و بدون برنامه علاوه بر افزايش رطوبت بيش از حد منجر به توسعه قارچ‌ها مي‌شود.

براي كاهش دما در فصل گرم تهويه صورت مي‌گيرد و رطوبت به‌شدت پايين مي‌آيد، این شرایط سبب خشكي و به دنبال آن طغیان کنه‌ها در محیط گلخانه می‌شود. طغیان کنه‌ها منجر به بد شکل شدن میوه‌ و باریک و چروکیده شدن انتهای آنها می‌شود. در اين شرایط توصيه مي‌شود كه از دستگاه‌هاي خنك‌كننده مانند كولرهاي آبي و يا سيستم‌هاي دمنده هواي خنك استفاده تا رطوبت فضاي گلخانه در حد مطلوب باقي بماند.

حركت هوا در گلخانه

سرعت هوا در گلخانه بايد حدود 0/5 متر بر ثانيه باشد. چنين سرعتي مي‌تواند برگ‌ها را حركت دهد. لازم است تا دما و رطوبت داخل گلخانه از قسمت‌هاي پايين از زير شاخه‌ها و برگ‌ها به ساير نقاط منتقل شود. همچنين گازكربنيك از قسمت‌هاي بالا به قسمت‌هاي پايين و داخل شاخ و برگ هدايت گردد تا در فرآيند فتوسنتز تثبيت شود. حتي حركت نسبتاً كم هوا باعث ايجاد هواي يكنواخت در داخل گلخانه شده و در توليد محصول موثر است.

تهويه

يكي از مهم‌ترين تجهيزات داخل گلخانه‌ها سيستم تهويه است؛ چنانچه به اين موضوع توجه نشود مسائل و مشكلاتي از قبيل گرماي بيش از حد داخل گلخانه، افزايش رطوبت، شيوع قارچ‌ها و ساير آلودگي‌ها و نهايتاً كمبود CO₂ در ساعاتی از روز به‌وجود مي‌آيد. بنابراین يكي از اساسي‌ترين اقدامات داخل گلخانه از زمان شروع رشد تا پايان تهويه مناسب خواهد بود. تهويه بيشتر به‌منظور ذيل انجام مي‌گيرد:

• خنك كردن گلخانه
• تنظيم رطوبت نسبي فضاي گلخانه
• تأمين گاز CO₂ گلخانه

كربن دي‌اكسيد (CO₂)

غلظت كربن دي‌اكسيد به‌طور طبيعي در اتمسفر 300 ميلي‌گرم بر ليتر يا 0/03 درصد مي‌باشد اين غلظت براي فرآيند فتوسنتز الزامي است. غلظت  1500-1000 میلی گرم بر لیتر در فضاي گلخانه نتايج بهتري به همراه داشته و منجر به 40%-20% افزايش در عملكرد می‌شود. در روزهاي سرد بدون تهويه مطلوب غلظت دي‌اكسيد كربن به حدود1/1000 میلی گرم بر لیتر خواهد رسيد و در تابستان با وجود تهويه به‌كار بردن دي‌اكسيد كربن در تراكم‌هاي بالاي 400 در اغلب كشورها داراي توجيه اقتصادي بوده و مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تأثير كربن دي‌اكسيد در نواحي ساحلي و معتدل بسيار سودمند است و در بعضي مناطق كه داراي آب و هوايي فلات قاره‌اي هستند چون به‌طور مرتب تهويه در گلخانه‌ها صورت مي‌گيرد CO₂ به سرعت توسط گياه مصرف مي‌شود و به همین دلیل ضروری است تا هواي گلخانه مرتب عوض شود.

شما می توانید سوالات خود را درباره هر یک از مراحل کشت خیار گلخانه‌ای در اپلیکیشن اگروتک از مشاورین بپرسید. 

بذر

برای پرورش خیار گلخانه ای صرفاً باید از بذور پارتنوکارپیک استفاده کرد و از کاشت بذور معمولی در گلخانه اجتناب نمود. بذر خیار گلخانه‌ای معمولاً با روش‌های علمی و بسیار پرهزینه ژنتیکی تولید می‌شود و به همین دلیل قیمت آن بسیار گران بوده و بصورت عددی بفروش می‌رسد. در واریته‌های پارتنوکارپیک گل نر وجود نداشته و گل‌های ماده بدون عمل گرده افشانی و لقاح تولید میوه می‌کند. بنابراین چنانچه حشراتی از بیرون گلخانه گرده سایر ارقام را به روی گل ماده بوته خیار داخل گلخانه بنشانند خیار تولیدی از شکل اصلی خود خارج شده، بدشکل بوده و  کیفیت ظاهری پائین‌تری خواهد داشت.

در بعضی از واریته‌های خیار گلخانه‌ای طول میوه ممکن تا 50 سانتی متر برسد؛ در ایران با توجه به ذائقه و بازارپسندی، واریته‌هایی کشت می‌گردد که طول میوه آنها حداکثر به 30 سانت می‌رسد. میوه این نوع خیار دارای پوستی خوراکی، بدون تخم و بدون ایجاد نفخ است.

بذرهای هیبرید به دلیل عملکرد بهتر و بازارپسندی بیشتر دارای سودآوری مناسبی برای گلخانه‌داران هستند. تلخی موجود در میوه‌های خیار گلخانه‌ای در اثر ماده‌ای بنام کوکوربیتاسین که در ته آنها وجود دارد و در ریشه ساخته می‌شود ایجاد می‌گردد، این موضوع در خیارهای هیبرید گلخانه‌ای دیده نشده و یا خیلی به ندرت اتفاق می‌افتد.

خاک

خاک مورد استفاده در گلخانه‌های کشت خیار بایستی دارای بافت سبک (Sandy-Loam) بوده، از نفوذپذیری خوبی برخوردار باشند و با كود دامي تقويت گردند. این نوع خاک هر چه از نظر داشتن هوموس تقویت شود کاشت خیار در آن دارای عملکرد بهتری خواهد داشت. در صورت مساعد بودن عوامل خاكي، ريشه خيار تا عمق 90 سانتي‌متري نفوذ مي‌كند ولي چون ريشه تا عمق 30 سانتي‌متري فعاليت مفيدي دارد لذا اصلاح خاك تا اين عمق كافي است. خاك بستر گلخانه از تركيب مساوي خاك برگ، خاك زراعي، ماسه و كود دامي پوسيده بايد تشكيل می‌شود. چنان چه زودرسي مدنظر باشد خاك بايد شني لومي باشد ولي اگر هدف به‌دست آوردن محصول بيشتر باشد بايد از خاك‌هاي نسبتاً رسي استفاده شود. در گلخانه‌هاي مدرن به جاي خاك معمولي از پيت‌ماس، خاك اره، ماسه و كاه فشرده استفاده مي‌شود زيرا خاك معمولي داراي عوامل مولد امراضي مانند قارچ‌، باكتري‌، نماتد و… است. خاک پیت موس نیز از بهترین نوع خاک برای گلدان‌های نشا است که باید با کودهای دامی تقویت گردد.

PH خاك براي كشت خيار 6 و در PHهاي 7/5-7 نيز عملكرد مناسب‌تر حاصل مي‌شود. خيار به شوري خاك نيز حساس است و هدايت الكتريكي نبايد از 2 ميلي‌موس بر سانتي‌متر مربع تجاوز نمايد. در غير اين صورت شوري فشار اسمزي خاك را بالا برده و مانع جذب مواد غذايي مي‌شود. در اين حالت مصرف كودهاي شيميايي نيز فشار اسمزي را افزايش می‌دهد و اثرات منفي شوري را در گياهان بيشتر نمايان مي‌سازد.

نحوه کشت

کشت گلخانه ای به دو صورت مستقیم و نشایی انجام می شود.

کشت مستقیم

در روش کشت مستقیم بذر را در محل خود در خاک کاشته و روي آن را با كمي شن می‌پوشانند. در شرايط مناسب گلخانه ظرف 2 تا 3 روز برگ‌هاي لپه‌اي ظاهر مي‌شوند. در اين مرحله از زمان كاشت تا ظهور برگ‌هاي حقيقي نبايد از كود به‌صورت محلول‌پاشي و يا به‌صورت آبكود و همچنين از سموم استفاده كرد. بذر بايد در خاك مرطوب كاشته شود و از آب آبياري به‌صورت غرقابی خودداري‌كرد. در كشت مستقيم ممكن است سبز شدن بذور به دلايلي از جمله حشرات، آفات، سله بستي و غيره كاهش يابد و منجر به واكاري گردد.

کشت نشایی

معمولاً براي نگهداري بهتر بذرهاي كاشته شده و پيش رس كردن بوته‌ها و يكنواختي رشد بوته‌ها تهيه نشاء با استفاده از گلدان‌ها توصيه مي‌شود. در اين روش از گلدان‌هاي آماده شده از نوع پيت و يا ليوان يكبار مصرف يا كيسه‌هاي نايلون مشكي استفاده مي‌شود. شواهد نشان داده است استفاده از گلدان کاغذی نیز بهترین نتیجه را به دنبال دارد. در استفاده از كيسه‌هاي نايلون بين 1 تا نيم كيلوگرم از خاك برگ يا پيت پر نموده و تعداد 5-2 عدد سوراخ در كف و اطراف آنها تعبيه، تا آب اضافي خارج شود و با قرار دادن يكدانه بذر در هر گلدان با مقداري شن شسته روي آن را مي‌پوشانند. تا زمان كاشت در محل اصلي بايد سعي نمود كه به ريشه صدمه وارد نشده و تنش حرارتي و آفات و بيماري‌ها با آن صدمه نزنند. نشاء‌ها بايد به‌موقع به زمين اصلي منتقل كرد زيرا بيش از 3-2 برگي ريشه‌ها رشد بيشتري داشته و با انتقال آنها احتمال دارد ريشه‌ها قطع و يا خشك شوند. در نشاءهاي كشت شده در گلدان‌هاي كاغذي يا پيت مي‌توان نشاء را با گلدان در خاك اصلي كاشت و يك يا دو شكاف در بدنه گلدان ايجاد كرد تا ريشه‌ها از آنجا خارج شوند. نگهداري نشاء در گلدان‌ها تا ظهور دو برگ اصلي كافي است.

زمان مناسب انتقال نشاءها حداكثر 4-3 برگي شدن آنها است ولي مهم‌ترين زمان هنگامي است كه دو برگ اصلي به‌وجود آمده باشند. چنانچه در كيسه‌هاي نايلون نشاء كاشته شده باشد از يك طرف كيسه را با چاقو شكاف داده و خاك گلدان همراه با نشاء در محل اصلي قرار می‌گیرد، سپس شكاف اطراف آن را با خاك محكم كرده و آبياري انجام می‌شود. بهتر است فاصله روي رديف‌ها 40 تا 50 سانتي‌متر و بين رديف‌ها 100-80 سانتي‌متر در نظر گرفته شود.

استفاده از کشت نشایی نسبت به کشت مستقیم به دلیل مراقبت بهتر تا زمان جوانه زدن و صرفه جویی در استفاده از امکانات گلخانه ای از اولویت بالاتری برخوردار است بنابراين توصيه مي‌شود كه حتي‌الامكان كاشت به روش نشاني انجام پذيرد.

ضدعفونی کردن خاک قبل از کشت نشاء

خاك‌هاي بستر گلخانه‌ها داراي علف‌هاي هرز، گياهان انگل مانند گل جاليز، نماتدها، انواع قارچ‌ها، باكتري‌ها و بعضي آفات مي‌باشد. براي پيشگيري از خسارات اين عوامل به بوته‌هاي خيار، لازم است تا ضدعفوني بستر خاكي حداقل به عمق 25 سانتي‌متر و 2 روز قبل از کشت نشاء انجام شود. این ضدعفونی  طی 1 مرحله قارچ کش و 2 مرحله سم‌پاشی انجام می گیرد.

ضدعفوني به‌صورت‌هاي ذيل عملي است:

• ضدعفوني به‌وسيله بخار آب
• ضدعفوني به‌وسيله اشعه خورشيد
• ضدعفوني به‌وسيله سم ميتل برومايد، دی کلروس، دیازینون و دلتامترین
• ضدعفوني به‌وسيله متام‌سديم
• ضدعفوني با استفاده از مخلوط گرانوله ردوميل و بنوميل و یا متالاکسیل مانکوزب، تیوفانات متیل، ایپردیوم کاربندازیم و ساير قارچ‌كش‌ها

انتقال نشا به گلخانه

یک روز قبل از قرار دادن نشاء‌ها در خاک باید آن‌ها را در محیط گلخانه نگه‌داری کرد تا با محیط سازگار شوند و توقف رشدی آن‌ها کاهش یابد.

قبل از انتقال نهایی نشاء به خاک، بهتر است ریشه‌های آن‌ را در محلول توربوروت قرار داد و پس از 10 ثانیه خارج کرد. این کار ریشه‌زایی را تحریک می‌کند و سبب افزایش گسترش آن می‌شود.

مقاوم‌سازي نشاء

مقاوم‌سازي نشاء‌ها را قادر مي‌سازد شرايط نامطلوب محيطي مانند حرارت پايين، باد، كم‌آبي و خسارات بعضي از حشرات را بهتر تحمل كنند. معمولاً بعضي عوامل كه سبب توقف رشد نشاء مي‌گردد مقاومت آن را افزايش مي‌دهد. در اين رابطه مي‌توان موارد ذيل را انجام داد:

• كم‌آبي (گوشمالي)
• كاهش دما تا جايي كه لطمه فيزيكي به بوته وارد نشود
• قطع قسمتي از ريشه‌ها

قطع ريشه در گوجه‌فرنگي، بادمجان و فلفل نوعي مقاوم‌سازي است ولي در خيار به‌هيچ‌وجه قطع ريشه جايز نيست. در حين مقاوم‌سازي مواد غذايي در اطراف ريشه تجمع پيدا كرده پس از مقاوم‌سازي ريشه‌هاي جديد به سرعت ايجاد و رشد مي‌نمايند.

فواصل كاشت در گلخانه

بوته‌هاي خيار را مي‌توان يك رديفه و يا دو رديفه كاشت. كليه شرايط مانند عرض گلخانه، محل تيرك‌ها، سيستم پرورش بوته‌ها، نوع خاك، زمان كاشت و غيره در تراكم بوته‌ها نقش دارند. در كشت تابستان و خاك‌هاي غني تراكم بايد كم باشد برعكس در كشت زمستانه و خاك‌هاي ضعيف تراكم بايد كمي بيشتر باشد.

در كشت جوي و پشته‌اي عرض جوي 50-40 سانتي‌متر و عرض پشته حدود 100 سانتي‌متر است و بوته‌ها در دو طرف جوي و 5 سانتي‌متر دورتر از لبه جوي كاشته مي‌شود. فاصله رديف‌ها در دو طرف جوي 60-50 سانتي‌متر و در دو طرف پشته 90 سانتي‌متر خواهد بود.

در روش آبیاری قطره‌ای که در آن  لوله‌پلاستيكي در فواصل معين داراي سوراخ‌هاي مخصوصي مي‌باشد فواصل کاشت متفاوت است. در این روش رديف خيار در دو طرف لوله‌هاي آبياري قطره‌اي به فاصله  60-50 سانتي‌متر بوده و اين دو رديف تا دو رديف ديگر 90 سانتي‌متر فاصله خواهند داشت.

آبياري

آبیاری گیاه خیار گلخانه‌ای بر اساس سن گیاه، بافت خاک و زمان مصرف متفاوت است. حداکثر عملکرد و تولید میوه باکیفیت تنها در صورتی حاصل می‌شود که گیاه به رطوبت کافی دسترسی داشته باشد؛ گیاه خیار ریشه‌های کم عمق دارد و در تمام مراحل رشد خود به رطوبت کافی احتیاج دارد. خاک این گیاه در زمستان به آب کمتری نیازمند است تا در فصل تابستان ولی در هر صورت باید به طور یکنواخت و دوره‌های منظم آبیاری شود؛ در خاک‌های سبک مقدار آبیاری کمتر و فاصله زمانی بین آن نیز کمتر خواهد بود. همچنین گیاه خیار در زمانی که به گلدهی می‌رسد نیاز بیشتری به آب دارد. آب آبياري براي خيار بايستي كيفيت خوب داشته و به مقدار كافي در دسترس باشد.

آبیاری در يك دوره كامل كشت مي‌تواند تا 800 مترمكعب براي 1000 مترمربع كافي باشد، البته بيشتر مقدار آن در فصل گرم و خشك مصرف مي‌شود. در آبياري قطره‌اي بايد آب تجربه شود و مشخصات آن تعيين گردد؛ آبي كه بيش از 100 ميلي‌گرم در ليتر كلرور داشته باشد نبايد مصرف شود و هدايت الكتريكي نيز نبايد از 2 ميلي‌موس بر سانتي‌متر مربع بيشتر باشد.

در مرحله اول، از ابتداي رشد تا موقعي كه ارتفاع به 2 متر مي‌رسد، هر بوته در هر روز يك ليتر آب مصرف مي‌كند. مرحله دوم، بعد از رسيدن به 2 متر مصرف هر بوته حداكثر 2 ليتر در روز مي‌رسد. البته در خاك‌هاي سنگين دوره آبياري طولاني و در خاك‌هاي سبك دوره آبياري كوتاه خواهد بود. میزان آب آبیاری مورد نیاز در خیار گلخانه‌ای در روزهای گرم و آفتابی 40-30 لیتر در متر مربع است. آبياري بيش از حد مشكلاتي را به‌وجود مي‌آورد، مانند پوسيدگي ريشه، زردي برگ‌ها، پوسيدگي ساقه از بين رفتن پورزهاي روي برگ و شيوع بسياري از امراض قارچي. آب سرد به‌خصوص در اوايل رشد به بوته‌ها شوك وارد مي‌كند بدين‌جهت در گلخانه‌هاي مدرن آب را تا 20 درجه سانتي‌گراد گرم كرده سپس آبياري انجام مي‌دهند.

مي‌توان از آبياري قطره‌اي نیز در تولید خیار گلخانه ای استفاده كرد در اين روش رطوبت خاك يكنواخت، برنامه آب‌رساني آسان‌تر، نياز به کارگر کمتر و تلفات آب کاهش داده می‌شود؛ همچنین كنترل آب آبياري آسان‌تر و كنترل دماي خاك بهتر انجام مي‌پذيرد و هزينه كارگري كاهش مي‌يابد. آبياري بايد منظم و مرتب باشد. در آبياري نامنظم كيفيت و كميت محصول اثرات منفي به‌جاي مي‌گذارد.

بهتر است در هنگام آبیاری زمین را برای مدت طولانی به حالت اشباع قرار ندهیم و حتما رطوبت 25 درصدی را در فاصله دو آبیاری رعایت کرد، به عبارت دیگر برای تناوب آبیاری زمانی آبیاری انجام شود که رطوبت خاک به 25% رسیده باشد.

هرس

بوته‌ها به هنگام رشد و از موقع 5 الي 6 برگي شدن علاوه بر ساقه اصلي شروع به ايجاد شاخه‌هاي فرعي مي‌نمايد در اين هنگام هرس اوليه شروع مي‌شود اما تا قبل از این زمان و یا تا موقعی که ارتفاع گیاه به 30 سانتی متر نرسیده هیچگونه هرسی را انجام نمی‌شود. با انجام هرس به گیاه اجازه می‌دهیم تا تمام انرژی تولیدی توسط گیاه صرف رشد ساقه و برگهای اولیه شود. چنانچه كشت در اوايل زمستان انجام شود ساقه‌هاي فرعي تا ارتفاع 40 تا 50 سانتي‌متري، در كشت اواسط زمستان 30 تا 40 سانتي‌متر و در کشت اواخر زمستان 20 تا 30 سانتي‌متري ارتفاع بوته هرس مي‌شود. در اين شيوه بوته‌ها سريعاً رشد عمودي كرده و باعث تقويت برگ‌ها و توليد بيشتر در مراحل بعدي مي‌شود.

بعد از هرس اوليه روي گره‌هاي بعدي ساقه‌هاي جانبي توليد مي‌شود و با توجه به نوع واريته يك يا دو گره ساقه جانبي را باقي گذاشته و بقيه را هرس مي‌نمايند. در اين مرحله با برداشت محصول از ساقه‌هاي اصلي و جانبي بايستي مرتب ساقه‌هاي جانبي از ساقه‌هاي اصلي و جانبي هرس شوند در غير اين‌صورت بعد از مدت كوتاهي گلخانه به جنگل تبديل خواهد شد. لازم است تا از ساقه اصلي و ساقه‌هاي جانبي نسبت به هرس برگ‌هاي پير اقدام نمود تا فضاي كافي و تهويه لازم صورت گيرد و از شيوع امراض جلوگيري و نور كافي به بوته برسد. در بعضي واريته هيچ‌گونه ساقه جانبي نگهداري نمي‌شود فقط ساقه اصلي نگهداري شده و تا سيم داربستي رسيد دوباره نخ باد كرده بوته به پايين كشيده مي‌شوند. بالا و پايين كشيدن بوته‌ها حدوداً 2 الي 3 بار هر بار به اندازه 100 سانتي‌متر پايين كشيده و كليه برگ‌هاي زائد و غير كارآمد از پايين ساقه اصلي را قطع مي‌نمايند و ساقه را دايروار دورنج مي‌پيچانند و با توجه به رشد و طويل شدن ساقه دوباره عمل پايين كشيدن و هرس برگ‌ها را تكرار مي‌نمايند. باید در نظر داشت که که هرس اولیه گیاه تاثیر مستقیم و بسیار خوبی در رشد و بار دهی بوته خواهد داشت البته مشروط بر اینکه به طور صحیح و اصولی انجام گیرد.

پیوند

رشد گیاهان گلخانه‌ای به طور معمول از قلمه آغاز می‌شود در حالی که کاشت مستقیم بذر در بسترهای گلخانه‌ای ممکن است برای کشت‌های اواخر تابستان یا اوایل پاییز مناسب باشد یعنی زمانی که طول دوره کاشت بذر تا میوه‌دهی زیاد حیاتی نیست و درجه حرارت غالب به اندازه‌ای گرم است که برای جوانه‌زنی نیازی به گرم کردن گلخانه وجود ندارد. در زمانی که آفات و امراض خاكي از بين نمي‌روند پیوند زدن می تواند روشی موثر به شمار آید. همچنین این روش استفاده موثر از فضای گلخانه را ممکن می‌کند زیرا می‌تواند در یک گلخانه کوچک‌تر جوانه‌زنی و مراحل اولیه رشد را انجام داد.

براي اين منظور خيارهایی كه از ارقام هيبريد مي‌باشند بر روي پايه‌هاي مقاوم مانند كدوي پوشش به‌نام علمي Cucirbyta-ficiftia پيوند زده مي‌شود؛ بذر اين كدو را معمولاً 6-5 روز زودتر از بذر خيار كشت مي‌كنند زيرا این بذر داراي پوست ضخيم است و ديرتر جوانه مي‌زند. پيوند به شكل‌هاي مختلفي انجام مي‌شود. براي اين ‌منظور، سطح كار باید بسيار تميز بوده و از چاقوی بسیار تیز همچون تيغ ريش‌تراش يا چاقوي جراحي استفاده شود. ضمناً محل برش نبايد با خاك آلوده شود.

چنانچه نیازمند مشاوره جهت احداث گلخانه و کشت خیار گلخانه‌ای هستید با مشاورین اگروتک به صورت رایگان مطرح کنید.

نياز غذايي خيار

خیار به دلیل رشد سریع و نیز برداشت زیاد محصول جز گیاهان پرتوقع از لحاظ نياز غذايي محسوب می‌شود. در طی تغذیه گیاه، باید میزان و نوع تغذیه با رشد بوته‌ها هماهنگ باشد.

كودهاي قبل از كاشت

در بسترهاي خاكي گلخانه‌داران كود مرغي به ميزان 5 الي 8 تن در 1000 مترمربع استفاده مي‌كنند اما برخی استفاده از كود گاوي يا گوسفندي به ميزان 3 الي 4 تن در 1000 مترمربع به همراه با مقداري كود مرغي را مناسب‌تر مي‌دانند. كودهاي گاوي يا گوسفندي را ابتدا باید كاملاً پوساند سپس مصرف نمود و يا از كود كمپوست كاملاً پوسيده به ميزان 50-40 تن در هكتار استفاده کرد. حتي‌المقدور بهتر است از كود مرغي كمتر استفاده شود زيرا بخار آمونياك آن اثر نامطلوبي بر روي برگ‌ها به‌جاي مي‌گذارد.

ازت

كمبود ازت رشد گياه را به مقدار خيلي زيادي كاهش مي‌دهد و سبب ریزش قبل از موعد برگها، ضخیم و کوتاه شدن خیار، تغییر رنگ آن به سبز کم رنگ و یا جمع شدن انتهای میوه می‌شود. كمبود ازت هنگامي آغاز مي‌شود كه مقدار آن كمتر از 3% در وزن خشك برگ‌هاي جوان و كمتر از  2% وزن خشك برگ‌هاي پير باشد.

مصرف زياد ازت باعث سوختگي برگ‌ها مي‌شود و اين سوختگي به‌تدريج به تمام نقاط برگ گسترش يافته و تمامي سطح برگ را مي‌پوشاند ولي رگبرگ‌ها سبز باقي مي‌مانند. نسبت بالاي آن رشد رويشي را تحريك مي‌كند و اندام‌هاي گياه را آبكي، ترد و به رنگ سبز تيره در می آورد.  اين پديده باعث تأخير در تشكيل ميوه مي‌گردد و علاوه بر اين سبب شده تا گل و ميوه‌هاي تشكيل شده كوچك شوند و ساقه‌هاي جانبي و ميان گره‌ها نيز كوتاه بمانند.

فسفر

مقدار نياز گياه به فسفر كمتر از نياز به ازت است ولي فسفر نقش موثر و مهمی در رشد اوليه ريشه‌ها، مخصوصاً در شرايط هواي سرد و همچنین در توليد ميوه در طول فصل دارد.

كمبود فسفر در مراحل اوليه فقط به‌صورت محدود شدن رشد، توقف رشد برگ‌هاي جوان كوچك و تغییر رنگ آنها به سبز تيره و مايل به خاكستري ظاهر می‌شود. در برگ‌هاي پير نقاط آبزدگي بر روي رگبرگ‌ها و بين آنها مشاهده مي‌شود.

ميزان مطلوب فسفر در بافت‌هاي گياهي زماني است كه مقدار آن 1/3-0/6 درصد وزن خشك برگ‌هاي ساقه اصلي را تشكيل دهد. كمبود آن هنگامي ظاهر مي‌شود كه مقدار آن در برگ‌هاي جوان كمتر از 0/3 درصد و در برگ‌هاي مسن 0/2 درصد وزن خشك آنها باشد.

پتاسيم

نیاز گياهان مختلف به پتاسيم متفاوت بوده و در گياهان پتاس‌دوست نياز آنها به پتاسيم نسبت به ازت بيشتر است.

مصرف زياد ازت و فسفر باعث ايجاد كمبود پتاسيم می‌شود، عناصر ديگر مانند كلسيم و منيزيم با پتاسيم حالت رقابت دارند و مانع از جذب پتاسيم مي‌شوند. كمبود پتاسيم ابتدا از برگ‌هاي مسن آغاز مي‌شود و با تشديد كمبود از برگ‌هاي مسن به اندام‌هاي جوان گسترش مي‌يابد.

در اثر كمبود، رشد گياه متوقف، فاصله ميان گره‌ها كوتاه، برگ‌ها كوچك، حاشيه برگ‌هاي پير زرد و اغلب به طرف پايين ختم شده و سوختگي از حاشيه برگ‌ها به طرف داخل گسترش مي‌يابد ولي رگبرگ‌ها براي مدتي سبز باقي مي‌مانند. از علائم بارز كمبود پتاسيم در خيار رشد نکردن انتهايي میوه و باریک و بلند ماندن نوک آنها است.

علائم كمبود و كاهش عملكرد زماني اتفاق مي‌افتد كه پتاسيم موجود در پهنك برگ كمتر از 3/5 درصد وزن خشك باشد و يا مقدار پتاسيم موجود در عصاره دمبرگ كمتر از 3000 ميلي‌گرم در ليتر شود.

کلسیم

کلسیم از مهمتریت عناصری است که نقش مهمی در ساختمان و دوام غشا و دیواره‌های سلولی دارد. كمبود آن بيشتر از اندام‌هاي جوان شروع مي‌شود. كمبود كلسيم در خيار گلخانه‌اي با توجه به شرايط رطوبت بالاي محيط عموميت ندارد زيرا مكانيزم جذب و حركت كلسيم در گياه تحت‌تأثير تبخير و تعرقی است كه از گلخانه به خوبي انجام مي‌گيرد.

كمبود كلسيم از برگ‌هاي جوان يا سفيدي در حاشيه برگ‌ها و بين رگبرگ‌ها مشخص مي‌شود. در اثر کمبود این عنصر رشد گياه متوقف شده، ميان گره‌ها به‌ويژه ميان گره‌هاي قسمت بالاي بوته كوتاه، برگ‌هاي جوان كوچك و حاشيه آنها به سمت بالا برمي‌گردد. در بسياري موارد دمبرگ شكننده شده و برگ‌ها ريزش مي‌كنند، همچنين گل‌ها عقيم مانده و مريستم‌ها مي‌ميرند، ريشه‌ها داراي رشد كند، ضخيم و از حالت معمولي كوتاه‌تر مي‌مانند، ميوه‌ها كوچك، بي‌مزه بوده و بعد از گلدهي رشد آنها متوقف می‌شود.

حد مطلوب كلسيم در بافت گياهي حدود 3-1/5 درصد وزن خشك برگ‌هاي جوان يا 0/5 درصد وزن خشك برگ‌هاي بزرگتر مي‌باشد. كمبود زماني شروع مي‌شود كه مقدار كلسيم موجود در برگ‌هاي جوان كمتر از 1-0/5 درصد باشد.

منیزیم

علت كمبود منیزیم زيادي پتاسيم، كلسيم و آمونيم و رقابت آنها با جذب منيزيم توسط ريشه است. كمبود این عنصر از برگ‌هاي مسن به برگ‌هاي جوان گسترش مي‌يابد. در بعضي اوقات حاشيه برگها بطرف بالا برگشته و برگ فنجاني شكل مي شود.

مقدار نرمال منيزيم در بافت گياه درحدود 0/7 – 0/5 درصد در برگهاي جوان بوده اما در برگهاي مسن غلظت آن بالاتر است. كمبود زماني ظاهر مي‌شود كه مقدار آن در ماده خشك برگ‌هاي جوان كمتر از 0/3 درصد باشد.

گوگرد

كمبود اين عنصر به‌ندرت اتفاق مي‌افتد چون با كودهاي سولفاته مصرف مي‌شود و در شرايط آب‌وهواي آلوده مناطق صنعتي اين عنصر به‌مقدار زيادي وجود دارد و به‌صورت SO₂ جذب مي‌شود. زيادي اين عنصر جذب موليبدن را با مشكل مواجه مي‌سازد، كمبود گوگرد همانند ازت است با اين تفاوت كه علايم كمبود از برگ‌هاي جوان شروع مي‌شود.

آهن

علايم كمبود آن مشابه منيزيم مي‌باشد با اين تفاوت كه علايم ابتدا از برگ‌هاي جوان به‌صورت كلروز يا زردي اتفاق مي‌افتد و اين حالت به‌طور سريع در برگ‌ها گسترش مي‌يابد ولي رگبرگ‌ها سبز باقي مي‌مانند. مقدار زياد آهن كمبود منگنز را به دنبال دارد زيرا بين آهن و منگنز در گياه رقابت وجود دارد. علامت كمبود آهن كلروز بين رگبرگي است كه در برگهاي جوان به سرعت گسترش می یابد. مقدار مناسب آهن در بافت گياهي بر اساس وزن خشك برگ‌هاي كاملاً توسعه يافته 100 الي 300 ميلي‌گرم در كيلوگرم مي‌باشد ولي كمبود زماني رخ مي‌دهد كه مقدار آن كمتر از 50 ميلي‌گرم در كيلوگرم باشد.

منگنز

منگنز يكي از عناصر موثر در توليد هورمون اكسين به شمار مي‌رود و نفش موثری در تسريع عمل فتوسنتز دارد. این عنصر  مانند آهن در گياه غيرمتحرك است و بيشتر در برگ‌هاي مسن تجمع مي‌يابد؛ بنابراين كمبود آن در بخش‌هاي در حال رشد آغاز مي‌شود. بين آهن و منگنز رقابت وجود دارد، كمبود منگنز هنگامي اتفاق مي‌افتد كه مقدار آهن در حد مسموميت باشد. تشخيص عملي آنها آسان نيست چون علائم كمبود منگنز با مسموميت آهن مشابه هستند.  مسموميت منگنز به‌صورت رنگ‌پريدگي و زردي نواحي بين رگبرگ‌ها ظاهر مي‌شود. اين علائم ابتدا در برگ‌هاي پير اتفاق مي‌افتد، پس رنگ رگبرگ‌ها قرمز تا قهوه‌اي، نقاط قرمز بسياري روي ساقه و قسمت زيرين رگبرگ‌ها و دمبرگ‌ها مشاهده مي‌شود، اين مسموميت بيشتر در خاك‌هايي كه توسط بخار آب ضدعفوني شده و در معرض شست‌وشوي شديد قرار گرفته باشند اتفاق مي‌افتد.

حد متوسط منگنز در برگ‌هاي جوان 60-30 ميلي‌گرم در كيلوگرم و در برگ‌هاي مسن 250-100 ميلي‌گرم مي‌باشد و زماني كه مقدار اين عنصر در برگ‌هاي جوان 15-12 ميلي‌گرم برسد كمبود ظاهر مي‌شود. مسموميت اين عنصر زماني بروز مي‌كند كه مقدار آن در برگ‌هاي جوان به 500 و در برگ‌هاي مسن به 800 ميلي‌گرم در كيلوگرم برسد.

روی

روي در فعاليت‌هاي بسياري از آنزيم‌ها تأثير گذار است و بر روي فتوسنتز بيشتر از ساير عناصر كم‌مصرف نقش موثری دارد. مس، آهن، منگنز، منيزيم و كلسيم نيز مانع جذب روي مي‌شوند. علائم كمبود روي ابتدا به‌صورت لكه‌هاي كوچك در قسمت مياني برگ‌ها ظاهر شده و گره‌هاي بالايي بوته كوتاه مانده و برگ‌ها كوچك به‌صورت تراكم در انتهاي ساقه قرار مي‌گيرند، پهنك برگ‌ها زرد ولي رگبرگ‌ها سبز باقي مي‌مانند.

سمی بودن روی زماني اتفاق مي‌افتد كه ورقه‌هاي گالوانيزه به‌كار رفته و در تأسيسات عنصر روي را آزاد نمايد. در خاك‌هاي آلوده مجاور كارخانجات ذوب اين عنصر و يا معادن روي بيشتر بروز مي‌كند. همچنين در گلخانه‌هايي كه در ساخت آنها چهارچوب‌هاي گالوانيزه به‌كار رفته باشد ممكن است در گياه مسموميت ايجاد كنند.

مقدار مطلوب روي برحسب وزن خشك پنجمين برگ انتهايي از 40 الي 100 ميلي‌گرم در كيلوگرم باشد ولي كمبود هنگامي ظاهر مي‌شود كه مقدار آن به كمتر از 20 ميلي‌گرم در كيلوگرم كاهش يابد.

مس

اين عنصر به مقدار كم در توليد كلروفيل، پروتئين، كربوهيدرات‌ها و فعال ساختن بعضي از آنزيم‌ها مورد نياز است و براي تشكيل ليگنين جهت استحكام ديواره سلولي ضروري است. در شرايط كمبود، رشد گياه محدود، ميان‌گره‌ها كوتاه، برگ‌ها كوچك و لكه‌هاي زرد در قسمت مياني برگ‌ها ظاهر مي‌شود و برگ‌ها به سمت پايين خم شده، و رشد جوانه‌ها و گل‌هاي انتهايي محدود و ميوه‌ها كوچك مي‌مانند. این کمبود ابتدا در برگ‌هاي جوان شروع مي‌شود.

كمبود مس مي‌تواند عملكرد خيار را از 20 الي 90 درصد كاهش دهد. كمبود این عنصر معمولاً كم ديده مي‌شود. چون در قارچ‌كش‌ها و ادوات مورد استفاده وجود دارد. در گلخانه ها بدليل مصرف بيش از حد سموم قارچكش مسي، نه تنها كمبود مس مطرح نمي‌باشد بلكه مسموميت مس مشاهده مي‌گردد كه علائم آن مشابه كلروز آهن است.

مقدار مطلوب مس در برگ‌هاي بالغ 12-8 ميلي‌گرم در كيلوگرم مي‌باشد، علايم كمبود هنگامي ظاهر مي‌شود كه مقدار آن به كمتر از 6 ميلي‌گرم در كيلوگرم برسد و در غلظت‌هاي 2-0/8 ميلي‌گرم در كيلوگرم علائم كمبود كامل مي‌شود.

بور

اين عنصر در رشد مناسب ريشه، جوانه‌ها و تقسيم سلولي ضروري است و ميزان قابل دسترس آن براي گياهان در خاك به‌خصوص در خاك‌هاي شني، قليايي بسيار كم است. همچنین ميزان بر در آب آبياري بر روي مقدار آن در گياه تأثير مي‌گذارد.

مشخصه كمبود، مرگ جوانه‌هاي انتهايي و رشد جوانه‌هاي جانبي و ايجاد ظاهري پرپشت و بدشكلي است. برگ‌هاي جوان داراي دمبرگ برجسته، برگ‌هاي مسن سوزن و فنجاني شكل با سوختگي در قسمت فوقاني ديده مي‌شوند. اندازه برگ‌ها كوچك و زرد رنگ و حاشيه آنها قهوه‌اي شده و به‌طرف پايين ختم مي‌شوند. ميوه‌ها كوتاه با كرك‌هاي بلند بر روي پوست مشاهده مي‌شوند.

كمبود شديد اين عنصر تا 90 درصد عملكرد خيار را كاهش مي‌دهد و كيفيت آن به‌شدت كاهش مي‌يابد تشخيص بين كمبود و زيادي اين عنصر بسيار مشكل است مخصوصاً در خيار كه گياهی حساس به بور اضافي در آب آبياري يا محيط كشت مي‌باشد.

مقدار معمول بر در خيار براساس وزن خشك برگ‌ها از 60-25 ميلي‌گرم در كيلوگرم متغير است. علايم كمبود زماني شروع مي‌شود كه مقدار بور در برگ‌هاي پاييني كمتر از 20 قسمت در ميليون برسد.

موليبدن

نياز گياه به اين عنصر بسيار كم است به‌طوري كه حدود 0/2 ميلي‌گرم در كيلوگرم موليبدن قابل استفاده در خاك براي نياز گياه كافي است. موليبدن در خاك‌هاي آهكي بيشتر از خاك‌هاي اسيدي قابل استفاده مي‌باشد، فعاليت موليبدن با افزايش PH بالا مي رود بنابراين كمبود آن بيشتر در خاك‌هاي اسيدي و شنی اتفاق مي افتد. زمان كمبود اين عنصر ابتدا بين رگبرگ‌ها سبز كم‌رنگ سپس رنگ برگ‌ها زرد و روشن مي‌شود. در نهايت برگ‌ها خشك شده و ميوه‌ها كوچك مي‌مانند و در صورت تداوم كمبود عملكرد در واحد سطح تا حدود 82% كاهش مي‌يابد. حد معمول اين عنصر برحسب وزن خشك برگ 3 ميلي‌گرم در كيلوگرم مي‌باشد و كمبود زماني شروع مي‌شود كه مقدار آن كمتر از 0/3 ميلي‌گرم در كيلوگرم در ماده خشك برگ برسد.

نیاز به عناصر در هر مرحله از رشد

مرحله 4-2 برگی

در این مرحله برای رشد بهتر ساقه و افزایش ریشه نیاز فراوان به ازت و فسفر وجود دارد.

مرحله 8-6 برگی

در این مرحله گیاه علاوه بر عناصر پرمصرف به برخی عناصر کم مصرف مانند کلسیم و منیزیم نیز نیازمند است.

آغاز گلدهی

نیازهای این مرحله گیاه تقریبا مشابه مرحله 8-6 برگی است. در این مرحله لازم است که عناصر ریزمغذی، فسفر و به ویژه برخی از مواد محرک رشد یا نگهدارنده گل تامین شوند.

مرحله گلدهی تا تشکیل میوه

در مرحله تشکیل میوه، نیاز گیاه خیار به سه عنصر اصلی ازت، فسفر و به ویژه پتاسیم و نیز ریز مغذی‌ها افزایش می یباد. البته نباید در مصرف کودهای ازته افراط کرد زیار مصرف بیش از حد ازت بر اندازه، رنگ، مزه و درصد مواد جامد میوه اثر منفی گذاشته و مقاومت گیاه را نسبت به برخی بیماری‌ها کاهش می‌دهد.

مصرف کافی پتاسیم به همراه ریز مغذی‌ها در این مرحله علاوه بر بهتر شدن شکل میوه مقاومت گیاه را در برابر انواع تنش ها، بیماری‌ها و آفات می‌افزاید و باعث بالا رفتن میزان تولید و بازارپسندی محصول می‌شود. همچنین گیاه را در برابر شوری و کم آبی مقاوم‌تر می‌کند و بازیافت آب و کود را نیز افزایش می‌هد.

عنصر کلسیم در کیفیت میوه خیار نقش اساسی بازی می‌کند و مصرف کافی این عنصر سبب سفت‌تر شدن میوه، بهبود خاصیت انبارداری و کاهش صدمات در حمل و نقل شده؛ از طرفی کمبود این عنصر منجر به بدشکلی خیار و شیوه برخی بیماری های قارچی می‌گردد.

اوج باردهی

خیار در زمان اوج باردهی نیاز بیشتری به کلسیم و پتاسیم دارد. برخی ریز مغذی‌ها نیز مانند منیزیم و منگنز در میزان باردهی و بازار پسندی نقش مهمی دارند.

با وارد کردن آزمایش خاک در بخش توصیه‌کودی اپلیکیشن اگروتک، توصیه کودی زمین خود را به صورت رایگان دریافت کنید.

آفات و بيماري ها

آفات و بيماري هاي مهم خيار عبارتند از :

• تريپس (Thrips)
• سفیدک بالک (Bemisia tabaci)
• مگس مینوز (Liriomyza sativae)
• شته (Aphids)
• کرم برگ خوار (Spodoptera exigua)
• نماتد (Meloidogyne spp)
• كنه (Tetranychus Panonychus)
• بوته میری پیتیومی (Pythium spp)
• سفيدك داخلی (Pseudoperonospora cubensis)
• سفيدك سطحي (Erysiphe cichoracearum)
• اسکلروتینیای خیار (Sclerotinia)
• کپک خاکستری (Botrytis elliptica)
• بوته میری فوزاریومی (Fusarium oxysporum) 

در سال های اخیر نیز مشکلاتی مانند شیوع برخی بیماری‌های ویروسی، باعث بروز خسارات بالایی به کشاورزان گردیده است.

آفات

تریپس

تریپس از جمله حشرات بسیار ریز با طولی حدود 1 میلیمتر، باریک با بال‌های حاشیه‌دار و قطعات دهانی منحصر به فرد است. چرخه زندگی تریپس شامل ۶ مرحله (تخم،۲ مرحله لاروی فعال(نمف)، مرحله پیش شفیرگی، مرحله شفیرگی(pupal)  و مرحله بلوغ) می‌باشد. این آفت به دلیل اندازه کوچکشان به راحتی توسط باد قابل جابه‌جایی هستند.

تریپس

تخم گذاری ماده آفت 3 روز پس از شروع زندگیشان آغاز می‌شود. تریپس‌ها بسته به دما پس از مدت کوتاهی از تخم خارج شده و قادرند تا 3 سانتی‌متر پرش داشته باشند. آفت تریپس با سوراخ کردن و مکیدن میوه و برگ و تغذیه از محتویات درون برگ تغذیه کرده و منجر به خسارت می‌شود. زمانی که جمعیت آفات بالا باشد تغذیه آنها سبب ایجاد ظاهری برنزی و نقراه‌ای روی سطح برگ و میوه می‌شود و سبب کوتاه ماندن برگها و شاخه‌های انتهایی و دفرمه و لکه دار شدن میوه ها می‌گردد.

سوختگی ناشی از خسارت تریپس روی برگ‌ها

انتخاب رقم مقاوم به آفت و نصب توری در محل دریچه‌های تهویه هوا از جمله روش های پیشگیری بروز این آفت است.

روش‌های مکانیکی در کنترل تلفیقی تریپس شامل:

• حذف علف‌های هرز در داخل و اطراف گلخانه
• نصب كارت‌هاي زرد و آبی چسب‌دار در بالای کانوپی گیاه به تعداد 1 عدد در 100-50متر مربع
• شمارش تریپس‌ها از20 برگ سطح وسط گیاه در هر سطح آلوده
• بازدید از بوته‌ها برای تعیین حضور یا عدم حضور تریپس و کنه شکارگر Cucumeris (حضور کنه شکارگر نشان دهنده کاهش تعداد تریپس است)

روش‌های بیولوژیکی مبارزه با آفت تریپس عبارت اند از:

• تغذیه کنه شکارگر خاکزیHypoaspis از مراحل نابالغ تریپس در خاک:
  • این کنه به تنهایی قادر به کنترل تریپس نمی‌باشد اما زمانیکه با سایر شکارگرها مورد استفاده قرار می‌گیرد به تأثیر کنترل بیولوژیک کمک می‌کند.
• تغذیه کنه شکارگر Amblyseius cucumeris از مرحله نابالغ تریپس:
  • زمانیکه بوته در حال بالا رفتن از داربست است این کنه‌ها در کیسه‌های کند رها قرار داده می‌شود. لازم به ذکر است جهت کنترل مناسب تریپس، نسبت آزادسازی تریپس و کنه شکارگر باید 1:1 باشد و حداقل حدود 6-4 هفته زمان جهت کاهش تعداد تریپس لازم است.
• Orius spp
  • سن شکارگر جذب گلهای خیار شده و از تمام مراحل گیاه خیار تغذیه می‌کند. این شکارگر از اسفند تا شهریور موثر است چون در صورتیکه طول روز کمتر از 16 ساعت باشد تکثیر نمی‌شوند.

حمله تریپس به گل ها و میوه خیار

سفید بالک

یکی از آفات اصلی خیار گلخانه‌ای سفید بالک یا مگس سفید است. در شرایط گلخانه در هر دوره زندگی این حشره 200-150 عدد تخم می‌گذارد و تا ده سال هر دو هفته یک نسل می‌تواند داشته باشد. لاور بیشتر حشرات بالغ این آفت اغلب در زیر برگها قرار دارند.

سفید بالک

سفید بالک سبب تولید عسلک بر روی برگها و میوه شده و منجر به انتقال ویروس، باکتری و قارچ‌های بیماری‌‌زا از گیاه بیمار به سالم می‌شود. از جمله خسارات این آفت می‌توان به ایجاد لکه‌های زرد رنگ روی برگها در اثر تغذیه آفت، زرد و خشکیده شدن بو‌ته‌ها و افت شدید ظاهر بوته به دلیل جمعیت بالای سفید بالک اشاره کرد که منجر به کاهش شدید محصول می‌گردد.

خسارت سفید بالک روی برگ

انتخاب رقم مقاوم به آفت و نصب توری در محل دریچه‌های تهویه هوا از جمله اصول پیشگیری این آفت به شمار می‌آید. جهت رعایت اصول بهداشتی لازم است تا اصول داشت رعایت شده و از ورود نشاهای آلوده به گلخانه ممانعت به عمل آید. حذف علفهای هرز در داخل و اطراف گلخانه، نصب کارتهای زرد چسب‌دار بین ردیف‌های کشت به فواصل هر دو متر و نپوشیدن لباس زردرنگ توسط کارگران به دلیل جذب حشرات روش‌های مکانیکی کنترل این آفت هستند. در روش‌های کنترل بیولوژیکی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• زنبور پارازيتوئيد انكارسيا:
  • این زنبور، سفید بالک را در مرحله نابالغ پارازیته می‌کند.
• زنبور شكارگر formusa به همراه كنه شكارگرPhytoseiulus persimilis:
  • این دو در سطح وسيعي از كشت‌هاي گلخانه‌هاي دنيا عليه آفت سفيد بالك مورد استفاده قرار مي‌گيرند. حشره كامل زنبور انكارسيا در سطح پشتي برگ حركت کرده و پس از رسيدن به پوره، درون آن تخم‌ريزي مي‌كند. در برخي از موارد زنبور پس از وارد كردن تخم‌ريز خود در بدن ميزبان اقدام به تخم‌ريزي نمي‌كند بلكه مانند يك حشره شكارگر از محتويات بدن تغذيه مي‌كند. موفقيت اين زنبور به عوامل متعددي مثل مساعد بودن شرايط محيطي از قبيل دما، رطوبت و مدت روشنايي، تراكم برگ و كيفيت غذايي ميزبان و تراكم آفت بستگی دارد.
• بالتوري سبز، كفشدوزكهاي شكارگر و همچنين استفاده از قارچ ورتيسيليوم (مايكوتال) جهت کنترل سفید بالک استفاده می شوند.

خسارت سفید بالک روی برگ

مگس مینوز

حشرات ماده مگس مینوز با تخم ریز خود خراشها و یا سوراخهای کوچکی در سطح برگ ایجاد می‌کنند. لاروهای جوان تقریباَ شکری رنگ از پارانشیم برگ بین دو سطح فوقانی و تحتانی تغذیه کرده و دالان های مارپیچی ایجاد می نمایند.

مگس مینوز

 این آفت در اثر تغذیه لاورهای درون برگ و سوراخهای ناشی از تغذیه بالغین در سطح رویی برگ سبب کاهش فتوسنتز می‌شوند. از طرفی به دلیل سوراخهای ایجاد شده در تغذیه ماده‌های بالغ منجر به انتقال ویروسها، باکتریها، و قارچ‌های بیماریزا می‌گردد.

خسارت مگس مینوز روی برگ

شته

رنگ لارو شته‌ها زرد یا سبز می‌باشد. شته‌ها زمستان را معمولا به صورت لارو یا تخم در روی برگ علف‌های هرز می‌گذرانند ولی در بعضی از مناطق، زمستان را به صورت حشره کامل به سر میبرند. شته‌ها با مکیدن شیره نباتی گیاه را دچار فقر مواد کربوهیدراته نموده و آن را از رشد و نمو باز می‌دارد. در گیاهان آلوده به شته برگها پیچیده و گل‌ها می‌ریزند و میوه‌ها هم بطور کامل نمی‌رسند.

شته و خسارت آن

کرم برگ خوار

کرم برگ خوار حشره کامل شب پره‌ای است که رنگ بال‌های رویی آن قهوه‌ای و روی هر یک از آن‌ها دو لکه وجود دارد. رنگ لارو به طور معمول سبز است ولی گاهی به رنگ سیاه و قهوه‌ای هم دیده می‌شود. لاروها به برگ‌های جوان حمله می‌کنند. در ابتدا که لاروها کوچک هستند در اثر تغذیه برگها را به صورت توری در می‌آورند و به تدریج که رشد می‌کنند از قسمت‌های دیگر برگ تغذیه کرده و آن را سوراخ می‌کنند.

کرم برگ خوار و خسارت آن

نماتد

نماتدها از بي‌مهرگان هستند و اندازه آنها متغير مي‌باشد. بطور كلي علائم بيماري‌هاي ناشي از نماتدما شامل كوتولگي، كم رشدي يا ضعف عمومي به همراه علائم مشابه كمبود عناصر غذايي و پژمردگي در ساعات گرم روز است. در روي اندام‌هاي زير زميني گره‌هايي در اثر حمله نماتدها تشكيل مي‌شود. زخم و كم پشتي يا كم رشدي ريشه و كوتاه و كلفت شدن آن نیز ممكن است در اثر نماتدهاي انگل گياهي ديده شود.

متن کامل درباره این بیماری را در مقاله 1 و مقاله 2 منتشر شده در مجله کشاورزی اگروتک بخوانید.

نماتد و خسارت آن

کنه

کنه‌های دو نقطه‌ای تخم‌های کروی خود را درسطح زیرین برگ در امتداد رگبرگ اصلی یا رگبرگ‌های بزرگ می‌گذارند. در کنه قرمز تخم‌ها به رنگ قرمز و پیازی شکل است که یک استطاله مرکزی و تعدادی تارهای شعاعی دارد. تخم‌ها بطور مجتمع در سطح زیرین شاخه‌ها و در انشعابات آنها دیده می‌شود. کنه‌ها با مکیدن شیره گیاهی، در ابتدا مناطق زرد رنگ نقطه چینی ظاهر کرده و سپس با زرد شدن برگ‌ها و نهایتا بوته ها، گیاه غبار آلود به نظر می‌رسد. آلودگی شدید باعث می‌شود برگ ‌ها کاملا بی ‌رنگ و خشک شوند و در نهایت ریزش کنند.

خسارت کنه

بیماری‌ها

پوسيدگي‌هاي طوقه و ريشه

عوامل قارچي متفاوتي موجب پوسيدگي‌هاي طوقه و ريشه مي‌شوند. هر يك از آنها شرايط محيطي ونيازهاي رشدي خاص خود را دارند. ممكن است يك يا دو و يا حتي چند عامل قارچي در يك زمان به گياه حمله كنند و مستقيماٌ بر عملكرد محصول تاثير بگذارند و يا در مراحل بعدي گياه را كاملاٌ از بين ببرند.

مهمترين عوامل بيماريهاي پوسيدگي ريشه و طوقه Pythium, Rhizoctonia, Phytophthora, Fusarium, Ramularia, Sclerotium, Sclerotinia هستند. بعضي از اين عوامل علاوه بر پوسيدگي طوقه و ريشه ممكن است باعث سوختگي در ساقه نيز شوند.

پوسیدگی ریشه خیار

در صورت حمله عوامل قارچي به طوقه و ريشه به مراحل اوليه رشد گياه كه گياهچه ناميده مي‌شود نشانه بيماري به صورت نازك شدن و از دست دادن آب محل طوقه و يا يقه گياهچه كه به رنگ زرد تا قهوه‌اي تغيير رنگ مي‌دهد ظاهر مي‌شود. در اين صورت گياهچه بلافاصله از محل طوقه خم شده و از بين مي‌رود به همين دليل اين بيماري را مرگ گياهچه مي‌گويند. عامل اين بيماري معمولا pythium است،كه بعضي مواقع قارچ  phytophthora آن را همراهي مي‌كند.

در مواقعي كه ريشه گياه مورد حمله قرار گيرد رنگ پوست ريشه قهوه‌اي و به مرور تيره‌تر مي‌شود كه ممكن است اين پوسيدگي به طرف طوقه و ساقه نيز ادامه يابد؛ مواد سمي مترشح توسط قارچ‌ها عامل تغيير رنگ پوسته ريشه‌ها هستند. خسارت قارچ‌هاي خاكستري كه عامل بيماري‌هاي طوقه و ريشه هستند به آوندهاي آبكش نيز سرايت كرده و موجب نكروزه شدن بافت آنها و در نهايت از دست دادن وظيفه آنها كه انتقال مواد غذايي و آب است، مي‌شود. در چنين حالتي رنگ آوندها تغييركرده و به رنگ زرد تا قهوه‌اي درمي‌آيند. برخلاف بيماري‌هاي هوازاد روي برگ و ميوه و گل‌ها كه نشانه بيماري قابل مشاهده است، دربيماريهاي طوقه و ريشه اين نشانه‌ها در اوايل حمله و توسعه بيماري قابل رویت نيستند. محدود شدن توسعه ريشه‌ها، كندي رشد اندام هوايي گياه، بروز علائم زرد برگي و رنگ پريدگي شبيه علائم كمبود مواد غذايي و پژمردگي و برگ ريزي از علائم و نشانه‌هاي پيشرفت بيماريهاي خاكزاد است. معمولا پس از مشاهده چنين علائمي، در مدت كوتاهي پس از آن، مرگ گياه حتمي است.

بوته میری خیار یا مرگ گیاهچه

عامل این بیماری قارچ پیتیوم دباریانوم (Pythium debaryanum) است. گروههای مختلف جنس پیتیوم از عاملین مهم مرگ گیاهچه در خزانه (پوسیدگی طوقه و ریشه گیاهچه) است. این عامل در گیاه بالغ در ابتدا سبب پوسیدگی نوک ریشه و سپس پژمردگی و در نهایت سبب مرگ بوته می‌شود. بوته میری خیار در اراضی که برای اولین بار خیار کاشته می‌شود کمتر دیده می‌شود. انتقال عامل بیماری به وسیله پاشش باران بر روی برگها انجام می‌شود. عواملی مثل بستر سرد و مرطوب که باعث طولانی شدن رشد ریشه‌ها می‌گردد، تنش آبیاری با آب خیلی سرد در هوای گرم، آسیب ریشه‌ها بوسیله حشرات خاکزی و یا ابزار کشاورزی که باعث آلودگی ریشه‌ها شده در ابتلا به بوته میری خیار موثر هستند.

علائم بوته میری

درباره این بیماری و نحوه کنترل آن در مجله کشاورزی اگروتک بخوانید.

علائم بوته میری

سفیدک داخلی

سفیدک داخلی یا سفیدک دروغی با عامل بیماری پرونوسپورا (Pseudoperonospora cubensis) بیشترین خسارت را به گلخانه وارد می‌کند. در اثر رطوبت بالا، دمای زیاد گلخانه و کم شده مقاومت گیاه در اثر کمبود ناصر غذایی قارچ ایجاد و گسترش می‌یابد. زمانی بیماری شدت می‌گیرد که بوته‌ها در هوای گرم و مطلوب گلخانه تحت تنش هوای گرم در روز و هوای سرد در شب قرار بگیرند. آلودگی ابتدا روی برگها با ایجاد لکه‌های چندضلعی سبز کمرنگ ایجاد می‌شود. بعد از چند روز لکه‌ها به زردی گراییده و قهوه‌ای و خشک شده و بوته از حالت رشد و تولید طبیعی خارج می‌شود. آلودگی توسط تهویه و یا ابزار کارگران در بین ردیفهای کشت انتشار می‌یابد.

علائم سفیدک داخلی

سفیدک سطحی

سفیدک سطحی با عامل بیماری قارچ اسفاروتکا (sphaerotheca fungus) ابتدا در برگهای بالایی ظاهر می‌شود و با گذشت زمان به برگهای پایینی منتقل می‌شود؛ در این بیماری بعد از مدتی تمام سطح برگ سفید شده و به تدریج زرد و قهوه‌ای شده و گیاه پژمرده و پیر می‌شود و  نهایتا منجر به کاهش تولید می‌گردد. سفیدک سطحی در آب و هوای مرطوب و خنک و در دمای اپتیمم 20-18 درجه و با رطوبت حدود 75 درصد باعث آلودگی می‌شود. میزبان واسط این بیماری علفهای هرز خانواده آفتابگردان هستند.

علائم سفیدک سطحی

گرم کردن و یا تهویه گلخانه در اول صبح و یا بعدازظهر جهت کاهش رطوبت متوسط گلخانه(کمتر از 93%)، دقت در آبیاری، ضدعفونی خاک قبل از کاشت، منهدم کردن بقای آلوده از گلخانه و هرس برگهای آلوده از روشهای پیشگیری و کنترل  بیماری سفیدک سطحی به شمار می‌آیند.

اسکلروتینیای خیار

این بیماری به برگ، میوه و ساقه خیار حمله می‌کند. بر روی قسمتهای بیمار گیاه رویش پنبه‌ای مانند ظاهر می‌شود؛ اگر ساقه اصلی گیاه بیمار باشد مغز ساقه پوسیده شده و با پیشرفت بیماری گیاه زرد و پژمرده می‌شود. این بیماری که دارای دوام طولانی در خاک است در شرایط رطوبت بالا و مدت طولانی، آب چکیدن سقف گلخانه، آبیاری شبنم و مه و نیز هوای خنک تا معتدل بسرعت رشد و توسعه می‌یابد.

علائم اسکلروتینیای خیار

در این بیماری علاوه بر روش‌های رایج همچون انتخاب رقم مقاوم به بیماری، کاشت تناوبی، دقت در آبیاری و ضدعفونی خاک گلخانه قبل از کاشت، شخم عمیق و استفاده از نایلون یو وی دار از طرق مهم در کنترل و پیشگیری از این بیماری به شمار می‌آید.

کپک خاکستری

علائم بیماری با مرگ بافت ساقه‌ها و با خسارت روی برگها ظاهر می‌شود که در اثر زخمی شدن بافت و برداشت نامناسب خیار اتفاق می‌افتد. آب گزیدگی و پوسیدگی گلبرگها و خیس شدن میوه‌ها موجب پخش شدن قارچ می‌شود که ابتدا قهوه‌ای و سپس خاکستری می‌شوند. رطوبت بالای 85 درصد و تهویه نامناسب و اشعه ماورابنفش علت بروز این بیماری است.

علائم کپک خاکستری

در کنار انتخاب رقم مقاوم به بیماری، تهویه مناسب، کاهش رطوبت و حذف منبع آلودگی، ضدعفونی ابزار روشی موثر در پیشگیری و کنترل بیماری به شمار می‌آید.

بوته میری فوزاریومی

علائم ظاهری بیماری در مراحل اولیه رشد بوته با زرد شدن برگچه‌های اولیه و پژمرده شدن آن همراه است ولی در بوته‌های بالغ‌تر ابتدا برگهای پایینی پژمرده و سوخته می‌شوند. در این بیماری آوندها در ساقه قهوه‌ای می‌شوند و صمغ از ساقه خارج می‌شود. در آلودگی شدید بوته پژمرده و گیاه می‌میرد و در رطوبت و دمای بالا آلودگی از ریشه نفوذ کرده و موجب سفید و صورتی شدن روی ساقه مرده می‌گردد. توسعه بیماری در درجه حرارت 20-17درجه سانتیگراد رخ می‌دهد.

علائم بوته میری فوزاریومی

کاشت بذر در خاک ضدعفونی شده و بستر نشا استریل و تمیز، ضد عفونی بذر(آب داغ، تیرام و…)، جلوگیری از انتقال عامل بیماری به گلخانه با رعایت اصول بهداشتی، ضد عفونی خاک با بخار آب داغ یا نور خورشید در روزهای گرم تابستان و تغذیه مناسب و کافی از روش‌های کنترل و پیشگیری از این بیماری هستند.

بیماری ویروسی

برگها حالت موزائیکی با رشد کم و بدشکل داشته و بندرت تولید میوه می‌کنند. حالت برگشته و چروکیده برای برگهای جوان و کوتاهی فاصله میان گره‌ها (شکل روزت) از دیگرا نشانه‌های بیماری‌های ویروسی است.

انتقال ویروس بوسیله عصاره و حشرات مکنده از جمله شته‌ها انجام پذیر است؛ همچنین افرادی که بوته‌های بیمار را هرس می‌کنند و در تعامل با بیماری هستند نیز باعث انتقال بیماری می‌شوند. ویروس همیشه در خیار تولید آلودگی سیستمیک می‌کند و انتقال آن از سلولی به سلول دیگر و از آوندهای آبکش انجام می‌گیرد.

علائم بیماری ویروسی

سوالات خود را درباره پیشگیری و یا درمان بیماری‌ها و آفات خیارگلخانه‌ای با مشاورین اگروتک در بخش مشاوره متنی اپلیکیش اگروتک به صورت رایگان مطرح کنید.