ذرت | صفر تا صد کشت

قدمت

طبق شواهد موجود مبدا اصلی ذرت کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی است. هنگامی که کریستف کلمب به این سرزمین‌ها وارد شد یکی از زراعت‌های رایج در این مناطق محسوب می‌شد که توسط سرخ‌پوستان قبیله Mahiz کشت می‌گردید.

کریستف کلمب با استفاده از نام این قبیله، ذرت را Mahiz نامید. پس از آن گیاه‌شناسان نام Zea mays را به عنوان نام علمی آن انتخاب کردند.

تاریخچه آن در کشورهای مبدأ نیز مشخص نیست. ولی در حفاری‌های انجام شده در کشورهای بولیوی، اکوادور و پرو مشخص شده، قدمت آن به 4500 سال قبل از میلاد برمی‌گردد.

این محصول در سال 1519 توسط فرناندو کوارتز از آمریکا به اسپانیا آورده شده و از آنجا به پرتقال، آفریقا و سپس به هند و چین و سایر کشورهای جهان برده شده و هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای جهان کشت می‌شود.

تولید ذرت در جهان 

مقادیر تولید محصول ذرت به شرایط گوناگون و عملیات زراعی بستگی دارد. بر اساس سال 2020  مجموع تولید جهانی 1.16 میلیارد تن بوده است. آمریکا با 31% از تولید جهانی و سپس چین با 22.4% پیشتاز هستند.

جدول زیر 10 کشور برتر تولید ذرت در جهان را نشان می‌دهد.

 ذرت در ایران

کشت ذرت در کشور در سالهای اخیر به علت توسعه پرورش دام و طیور رایج شده است. میزان تولید ذرت دانه‌ای در کشور تا سال 1401 برابر با 135910 تن بوده است که استان‌های خوزستان با 29907 تن، کرمانشاه با 233160 تن و جنوب استان کرمان با 73469 تن بیشترین میزان تولید را داشته‌اند.

سطح برداشت در کشور نیز در همین زمان 159106 هکتار بوده است. خوزستان با 51173 هکتار، کرمانشاه با 28259 هکتار و جنوب کرمان با 23865 هکتار بیشترین میزان سطح برداشت را داشته‌اند.

مجموع مقدار عملکرد این محصول 7139 کیلوگرم در هکتار بوده است. البرز با 20000، همدان با 9470 و آذربایجان غربی با 9128 کیلوگرم در هکتار به ترتیب بیشترین میزان عملکرد را دارا بوده‌اند.

جدول زیر میزان سطح برداشت، تولید و عملکرد در هکتار را در سطح کشور نشان می‌دهد.

سطح‌، میزان تولید و‌ عملکرد‌ در‌ هکتار‌محصول‌ ذرت دانه‌ای به‌ تفکیک استان

ارقام مورد کشت در ایران

هم‌اکنون بیشترین رقمی که در ایران کشف می‌شود رقم SC704 می‌باشد که به عنوان دانه و علوفه استفاده می‌شود. ارقام دیگری مانند:

SC706‌,SC260,‌SC460,SC500,SC911,SC700,K56,SC647 در سطوح کمی نیز کشت می‌شوند.

مواد تشکیل دهنده ذرت

دانه ذرت دارای مواد زیر می‌باشد:

موارد مصرف ذرت

انسان‌ها

ذرت در بین غلات بعد از گندم و برنج قرار دارد و در بسیاری از کشورهای جهان مانند برزیل، گواتمالا، هندوستان و … از آرد ذرت و یا مخلوط آن با آرد گندم، نان تهیه می‌کنند.

پرندگان

دانه ذرت یکی از دانه‌های پرانرژی در تغذیه پرندگان گوشتی و تخم‌گذار بوده و در پرورش جوجه پرندگان اهلی، غاز و بوقلمون مورد استفاده  قرار می‌گیرد.

حیوانات

دانه‌های ذرت از لحاظ نشاسته و پروتئین بسیار غنی بوده و کنجاله آن به مصرف پرورش پرندگان و دام‌ها می‌رسد. در کشورهای مختلف حدود 70% به صورت ذرت علوفه‌ای به مصرف گاوهای گوشتی و شیری می‌رسد.

مصارف صنعتی

از ساقه ذرت در صنایع کاغذسازی به خصوص کاغذهای دیواری و کف‌پوش‌ها استفاده می‌شود. در جوانه‌های ذرت مقدار زیادی روغن و ویتامین‌هایو وجود دارد که در صنایع روغن‌کشی استفاده شده و یکی از پرمصرف‌ترین روغن‌ها به حساب می‌آید. تهیه گلوکز خوراکی، پلاستیک ورنی و چسب چوب از کنجاله و آرد آن از دیگر مصارف ذرت است.

دلایل کشت ذرت

در کشورهای مختلف ذرت را عموماً به منظورهای ذیل کشت می‌کنند:

تهیه علوفه سیلویی

تولید دانه

تولید علوفه سبز

مصارف صنعتی

علوفه سیلویی

سیلو کردن علوفه ذرت عبارت است از نگهداری محصول به صورت نزدیک به تازه که در آن تخمیر کامل صورت گرفته و دارای ارزش غذایی و ضریب هضم بالا بوده و برای دام‌ها خوش خوراک است. در این حالت ذرت را در حالت خمیری  شدن و ساقه ذرت و برگ‌های آن را از دستگاه چاپر می‌گذرانند. دستگاه چاپر ذرت را از ارتفاع 12-7 سانتی‌متری از سطح زمین برداشت و خرد نموده و جهت سیلو کردن آماده می‌سازد. سیلوها دارای انواع زیر می‌باشند:

سیلوی افقی

این سیلوها در مناطق خشک و در داخل زمین بوده و عوامل جوی بر آنها تاثیر کمی دارند و قابلیت نگهداری مواد در آنها بیشتر است. این سیلوها به عمق 5/3 -5/2 متر، عرض دهانه 5/3-5/2 متر، طول 35-15 متر و به طور متوسط 25 متر، می‌باشند.

سیلوی سطحی

در استان‌های گیلان و مازندران که رطوبت زیاد و سطح آبهای زیرزمینی نیز بالا می‌باشد. سیلوها را در سطح زمین و با ابعاد سیلوی افقی می‌سازند.

سیلوهای عمودی

در مناطق مرطوب با بارندگی زیاد، سیلوها را به صورت عمودی و برج مانند می‌سازند که دارای دو دریچه در بالا که ذرت را از آنجا به داخل برج می‌فرستند و خوب می‌فشارند و از دریچه پایین ذرت تخمیر شده را جهت خوراک دام تخلیه می‌کنند.

مشخصات گیاه‌شناسی

ذرت از گیاهان مهم تیره غلات بوده و از جنس می‌باشد

ساقه

ساقه بندبند، معمولاً بدون انشعاب و برخلاف اغلب غلات دیگر توپر است.

فاصله بین گره‌ها 20-6 سانتی‌متر و ارتفاع ساقه 5-3 متر متغیر و در بعضی حالات به 8 متر نیز می‌رسد.

برگ

برگ از دو قسمت تشکیل شده، پهنک و غلاف که غلاف؛ ساقه را دربرمی‌گیرد. طول برگ‌ها 80-30 سانتی‌متر و گاهی به 150 سانتی‌متر هم می‌رسد. پهنای برگ 10-8 سانتی‌متر و ضخامت آن حدود 2 میلی‌متر و تعداد برگ بر روی ساقه به طور متوسط 18-12 برگ می‌باشد.

ریشه

ریشه‌های اولیه 5-3 عدد و ریشه‌های ثانویه به 20-15 عدد می‌رسد. ریشه‌ها با وجود افشان بودن در خاک‌های عمیق و نفوذ‌پذیر تا 3-2 متر هم نفوذ می‌کند.

خوشه

ذرت گیاهی است یک‌پایه که گل‌های نر در انتهای ساقه و گل‌های ماده، در محل اتصال برگ به ساقه می‌رویند. سنبله ماده از یک محور اصلی و قطور تشکیل شده که سنبلک‌ها روی آن به صورت ردیفی و منظم به وجود می‌آیند؛ و به وسیله غلافی به نام اسپات پوشیده شده که اصطلاحاً پوست بلال نامیده می‌شود.

دانه

ذرت گیاهی است دگرگشن. دانه‌ها در ارقام مختلف دارای رنگ‌های زرد، سفید، قرمز، ارغوانی، سیاه و آبی می‌باشند و وزن هزار دانه آن 400-100 گرم است. ذرت پنجه نمی‌کند ولی گاهی ممکن است پنجه و ساقه جانبی بزند.

سوالات خود درباره کشت ذرت را رایگان از کارشناسان اگروتک بپرسید. 

طبقه‌بندی ذرت

ذرت دارای ارقام گوناگون بوده که بعضی از این ارقام با توجه به شرایط به طول 70 سانتی‌متر رسیده و بعد از 50 روز کامل شده و تولید بذر می‌نماید. ارقامی نیز وجود دارند که طول بوته آنها به 80-70 سانتی‌متر رسیده و تا 130 روز طول رشد دارند. مهم‌ترین تقسیم‌بندی از لحاظ شکل ظاهری، ترکیبات دانه و کیفیت دانه مورد مصرف و غیره به صورت زیر است:

ذرت دندانه‌ای

پس از رسیدن و تکمیل دانه به شکل دندان اسب درآمده و به آن ذرت دندان اسبی نیز می‌گویند. در این رقم بوته‌ها بزرگ بوده و به عنوان علوفه کشت می‌شود. این نوع ذرت بیشتر در آمریکا و مکزیک کشت می‌شود.

ذرت بلوری 

این رقم، ساقه بلند، تعداد برگ زیاد و دوره زندگی کوتاه داشته و بیشتر در اروپا کشت می‌شود. دانه آن بسیار سخت است و از آن در مرغ‌داری‌ها به عنوان بلغور استفاده می‌کنند. به این رقم دانه چماقی نیز می‌گویند.

ذرت آردی (نرم)

کلیه اندوسپرم‌ دانه‌ دارای نشاسته نرم بوده، دانه آن کروی متمایل به رنگ آبی است. این رقم در کارخانجات نشاسته‌سازی به کار می‌رود. شکل دانه شبیه ذرت بلوری است و دیررس می‌باشد.

ذرت پاپ کورن

دانه حاوی نشاسته سخت بوده که با حرارت دادن ازدیاد حجم و تغییر شکل پیدا کرده و به رنگ سفید درمی‌آید و هنگام ترکیدن صدای مخصوصی دارد. دانه آن از دانه ذرت سخت‌ کوچک‌تر است.

ذرت شیرین

این رقم قبل از رسیدن دارای قند زیاد و نشاسته کم است و به عنوان بلال و کنسرو مصرف می‌شود. در قدیم از آن شیره شیرینی تهیه می‌کردند.

ذرت غلاف‌دار

دانه‌های این رقم در مقایسه با سایر ذرت‌ها غیرطبیعی است. هر دانه آن در یک غلاف قرار دارد. این رقم جنبه‌ی تجاری- صنعتی نداشته و تنها جهت پی‌بردن به اصل و مبدا ذرت مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.

ذرت مومی

به علت وجود ماده چسبناک در آن، به ذرت مومی معروف است. مولکول نشاسته آن با سایر ذرت‌ها متفاوت بوده و شبیه گلیکوژن می‌باشد.  نشاسته آن حالت چسبندگی داشته و در کارخانجات چسب‌سازی به کار می‌رود.

شرایط کشت

آب و هوا

ذرت در آب و هوای گرم بهتر رشد کرده و تولید محصول نیز در سطح بالاتری قرار می‌گیرد. ذرت در 50 درجه عرض شمالی و 42 درجه عرض جنوبی به خوبی رشد می‌کند. این محصول تا ارتفاع 3000 متری از سطح دریا به رشد می‌کند اما در ارتفاعات بالاتر دیررس شده و احتمالاً دچار سرمازدگی می‌شود.

نیاز حرارتی آن در هنگام جوانه‌زنی بیش از گندم است. در خاک‌هایی که درجه حرارت 20-16 درجه سانتی‌گراد است، دانه ذرت در6-5 روز جوانه می‌زند.

مناسب‌ترین درجه حرارت برای ذرت 30-20 درجه سانتی‌گراد است چنان‌که درجه حرارت به بیش از 35 درجه برسد حاشیه برگ‌ها سوختگی پیدا کرده و اگر افزایش درجه حرارت با گلدهی مصادف باشد، گرده‌افشانی به خوبی صورت نمی‌گیرد. همچنین اگر افزایش درجه حرارت در هنگام رسیدن دانه اتفاق بیفتد دانه چروکیده شده و کیفیت آن پایین می‌آید.

به طور کلی نیاز حرارتی ارقام زودرس 1800-1500 درجه سانتی‌گراد و نیاز حرارتی ارقام دیررس 2300-2240 درجه سانتی‌گراد در طول دوره رویش می‌باشد.

ذرت در مناطقی با بارندگی 700-600 میلی‌متر در صورتی که پراکندگی خوب داشته باشد به خوبی رشد کرده و به آبیاری نیاز ندارد. برای تشکیل یک کیلوگرم ماده خشک در ارقام زودرس 300 لیتر و در ارقام دیررس 400 لیتر آب مورد نیاز است.

نور

یکی از عوامل مهم برای تولید محصول نور می‌باشد. اگر در طول دوره رشد نور کافی وجود نداشته باشد، ذرت رشد طبیعی خود را از دست داده و دیررس خواهد شد. به خصوص در ارقامی که به منظور تولید دانه کشت می‌شوند، به علت کاهش فتوسنتز دانه کافی تولید نشده و از کیفیت دانه نیز کاسته می‌شود.

خاک

خاک‌های عمیق قابل نفوذ، دارای تهویه خوب، دارای مقدار کافی هوموس، آهک و مواد غذایی کافی، محصول خوبی تولید می‌نمایند. خاک‌های شنی و رسی برای ذرت مناسب نیستند.  مناسب برای ذرت 6/5 – 5/5 است ولی در 6 و 7 نیز محصول خوبی تولید می‌نماید. ذرت به خاکهای شور حساس است.

آب مورد نیاز ذرت

در فصل بهار ذرت 12-8 روز و در تابستان 10-7 روز و در مناطق گرم در فصل بهار هر 10-7 روز یک بار و در تابستان 7-4 روز یک بار باید آبیاری شود.

در غیر این صورت با 2 روز تشنگی میزان عملکرد22 درصد کاهش داشته و با 6 روز تشنگی میزان محصول 50% کاهش پیدا می‌کند. میزان آب مصرفی ذرت سالیانه حدود 16-10 هزار مترمکعب برآورده می‌شود. مهم‌ترین مراحل آبیاری در ذرت عبارتند از:

• جوانه‌زنی
• ساقه رفتن
• پیدایش گل‌های نر
• پیدایش گل‌های ماده
• تشکیل دانه
• شیری شدن دانه
• تقویت خاک و تغذیه

مشاورین اگروتک پاسخگوی سوالات شما در زمینه کشت ذرت هستند. 

کاشت ذرت

آماده کردن زمین

عمق شخم در پاییز نباید از 25 سانتی‌متر کمتر باشد. حدود 40-30 تن در هکتار کود دامی پوسیده، توزیع با شخم یا دیسک به زیر خاک برده شده و در بهار پس از شخم سطحی یا دیسک بستر بذر را آماده می‌کنند.

انتخاب بذر مناسب

بذر ذرت باید دارای خصوصیات زیر باشد:

• بذر باید تازه و قوه نامیه بالایی داشته باشد.
• قدرت و سرعت جوانه‌زنی زیادی داشته باشد.
• در مقابل سرمای بهاره مقاوم باشد.
• برای ذرت سیلویی محصول فراوان و کیفیت خوبی داشته باشد.
• در مقابل خشکی و کم‌آبی مقاوم باشد.
• در مقابل آفات و امراض مقاوم باشد.
• مقدار محصول فراوان داشته باشد.
• دارای کیفیت خوب از لحاظ نشاسته، پروتئین و روغن باشد.
• یکنواخت و خالص باشد.
• با سموم قارچ‌کش ضدعفونی شده باشد.

زمان کاشت

زمان کاشت بسته به شرایط آب و هوایی مناطق متفاوت است. در مناطق سرد و معتدل در فصل بهار درجه حرارت روزانه نباید از 12-10 درجه سانتی‌گراد کمتر باشد و اگر درجه حرارت زیر 6 درجه سانتی‌گراد باشد رشد متوقف می‌شود. در مناطق مختلف کشور کشت در زمان‌های مختلف صورت می‌گیرد، درمناطق سرد و معتدل کشت از اول اردیبهشت تا اواخر خرداد به طول می‌انجامد و در مناطق گرم معمولاً از اواسط اسفند تا اواخر فروردین به طول خواهد انجامید. در بعضی از مناطق به عنوان کشت دوم بعد از برداشت گندم و جو کشت می‌شود. اما در کل زمان کاشت باید به صورتی انتخاب شود که گرده‌افشانی با حرارت زیاد محیط روبه‌رو نشود.

عملیات کاشت

در فصل بهار هنگامی که درجه حرارت در 5 سانتی‌متری خاک به 10 درجه سانتی‌گراد رسید، اقدام به کشت می‌کنند. ارقام ذرت زودرس، دیررس و متوسط‌رس هستند. بسته به شرایط محیط عموماً 10-5 بوته در مترمربع در نظر گرفته می‌شود. به طوری که در ذرت دانه‌ای 20-15 کیلوگرم در هکتار، در ذرت سیلویی 25-20 کیلوگرم در هکتار، در زراعت علوفه سبز، 80-50 و گاهی تا 100 کیلوگرم در هکتار نیز بذر مصرف می‌کنند. عمق کاشت بذر به بافت خاک و رطوبت زمان کاشت، بستگی دارد و عموماً از 7-3 سانتی‌متر تغییر می‌کند.

برداشت

در سابق به علت کمی سطح کاشت عموماً برداشت به وسیله کارگران انجام می‌شد ولی اکنون سطح کاشت توسعه یافته و برداشت با کارگر امکان پذیر نیست؛ بلکه به وسیله ماشین‌های برداشت انجام می‌شود.

ماشین آلاتی که به این منظور استفاده می‌گردد عبارت اند از:

• ماشین‌هایی که بلال را از ساقه جدا می‌کند.
• ماشین‌هایی که بلال را از ساقه و غلاف را از بلال جدا می‌کنند.
• ماشین‌هایی که بلال را از ساقه، غلاف را از بلال و دانه را از بلال جدا می‌کنند.

برای برداشت ذرت علوفه‌ای نیز از دستگاه‌هایی به نام چاپر استفاده می‌کنند که قسمت‌های هوایی را از 12-10 سانتی‌متر برداشت و خرد کرده و درون کامیون یا تریلی می‌ریزد، سپس آن را به محل سیلو حمل می‌کنند.

زمان برداشت ذرت

برداشت ذرت سیلویی در زمانی که اندام‌های گیاه از لحاظ فیزیولوژیکی به رشد کامل رسیده و رطوبت به اندازه کافی کاهش یافته انجام می‌شود. تقریباً بعد و یا در حال شیری شدن برای برداشت مساعد است. بعد از آن گیاه شروع به خشکیدن کرده و کیفیت علوفه پایین می‌آید.

در ذرت‌هایی که به منظور دانه کشت می‌شوند، در هنگام برداشت باید وزن هزار دانه و در نتیجه مقدار محصول به حداکثر خود رسیده باشد. یعنی هنگامی که غلاف بلال‌ها 80-60 درصد خشک شده باشند. برداشت به موقع مزایای زیر را در بردارد:

• سهولت در برداشت به علت رطوبت داشتن ساقه
• کاهش استهلاک وسایل برداشت
• زودتر خالی شدن زمین برای کشت بعدی
• ورس کمتر و اتلاف کمتر
• کاهش خسارت پرندگان

در مراحل رشد، رطوبت ذرت به شرح ذیل خواهد بود:

1. مرحله شیری شدن 80%
2. مرحله خمیری شدن 50%
3. مرحله سفت شدن 38-35%

هنگامی که رطوبت دانه‌ها به 35-30 درصد رسید برداشت صورت می‌گیرد برداشت عموماً 8-7 هفته بعد از گل دادن صورت می‌گیرد. برداشت به وسیله کمباین که در جلوی آن هد برداشت مخصوص ذرت نصب شده انجام می‌شود.

دانه ذرت در انبار کمباین ذخیره  واز آنجا به محل خشک کردن حمل می‌شود.

خشک‌کن‌های ذرت درجه رطوبت آن را به 15-14 درصد رسانده و جهت فروش آماده می‌کنند.

در بعضی نقاط ذرت را به عنوان علوفه سبز کشت می‌کنند و قبل از گل‌دهی و تشکیل دانه، برداشت شده و به مصرف دام می‌رسد، زمان برداشت آن بسته به شرایط جوی، دفعات آبیاری، تاریخ کاشت و نوع مصرف و روش کاشت بستگی خواهد داشت.

نیاز غذایی ذرت

ذرت گیاهی است سریع‌الرشد که به منظور استفاده از دانه، علوفه سبز و علوفه سیلو کشت می‌شود و نیاز غذایی آن بسیار بالاست. این محصول به کودهای ازته، فسفره، پتاسه و روی نیاز بیشتری دارد. بهترین و دقیق‌ترین روش شناسایی نیازهای زمین انجام آزمایش خاک است. جهت اطلاع از نزدیک‌ترین مراکز خدمات کشاورزی از جمله آزمایشگاه‌ها به مکانیاب اپلیکیشن اگروتک مراجعه کنید. 

ازت

به علت کمبود مواد آلی خاک‌های کشور مصرف کود ازته ضروری است. میزان مصرف کود ازته در ذرت به مقدار تولید در واحد سطح بستگی دارد.

مصرف کود ازته به خصوص در خاک‌های نسبتاً سبک در سه نوبت توصیه شده است. زیرا در این گونه خاک‌ها شستشوی ازت زیاد است، چنان‌ که گاهی در اواخر دوره رشد گیاه به کمبود ازت دچار می‌شود.

تقسیط ازت برای دوبار، نیمی زمان کاشت و نیمی زمان 7-6 برگی یا سه بار، یک سوم هنگام کاشت، یک سوم زمان 7-6 برگی و یک سوم قبل از ظهور گل‌های نر، بین دو و سه بار مصرف فقط برای حفظ محیط و شستشوی ازت، سه مرحله کوددهی ترجیح داده می‌شود. در مرحله اول کود همراه با سایر کودها به زیر خاک برده می‌شود. در مراحل بعدی باید کود سرک قبل از آبیاری مصرف شود، یعنی بلافاصله پس از کودپاشی آبیاری انجام پذیرد. زیرا ماندن کود در مقابل نور خورشید باعث تجزیه و تصعید آن می‌شود. در صورت استفاده از بذر کار و کودکار بهتر است کود را در 10 سانتی‌ کنار و 5 سانتی زیر بذر قرار داده شود.

فسفر

یکی از عناصر اصلی مورد نیاز ذرت فسفر است. فسفر در کلیه‌ فرآیندهای بیوشیمیایی و در ترکیبات انرژی‌زا و انتقال انرژی دخالت دارد. فسفر برخلاف ازت در خاک تثبیت می‌شود. به خصوص در خاک‌های آهکی با ظرفیت بالا، کود فسفره باید هم‌زمان با کاشت و یا حداقل یک ماه قبل از کاشت همراه با شخم و دیسک زیر خاک برده شود. باید به این نکته توجه داشت که زیادی فسفر باعث عدم جذب سایر عناصر مانند روی و آهن می‌گردد.

علائم کمبود فسفر در برگ ذرت

پتاسیم

ذرت به پتاسیم نیاز زیادی دارد و کمبود یا زیادی آن کمیت و کیفیت محصول را شدیداً تحت تاثیر  قرار می‌دهد. حتی پتاسیم با ازت برابری می‌کند. گاهی کمبود آن که با سوختگی حاشیه برگ‌ها همراه است با سوختگی ناشی از شوری خاک، سرمازدگی و بادهای گرم اشتباه می‌شود، پتاسیم نیز همانند فسفر باید به همراه شخم و دیسک به زیر خاک برده شود. در اثر کمبود این عنصر عموماً رشد کم، لاغری ساقه، برگ‌ها نسبتاً دراز و چروکیده و نوارهای قرمز بر روی آنها مشاهده می‌شود. مصرف کودهای پتاسه براساس آزمون خاک ضروری است.

علائم کمبود پتاسیم در برگ ذرت

روی

یکی از عناصر ریز مغذی ضروری برای ذرت محسوب می‌شود و نقش بسیار ارزنده‌ای در سیستم‌های آنزیمی و کاتالیزوری و فعال کننده دارد.

کمبود آن در گیاه موجب عدم سنتز پروتئین‌ها و کاهش اسید ریبونوکلئیک می‌شود. مقدار متوسط آن در برگ‌های گیاه 50-30 واحد و حد بحرانی آن  می‌باشد. کمبود روی به عوامل مختلفی بستگی دارد.

علائم کمبود روی در برگ ذرت

مس

مس از جمله عناصر ضروری بوده و در متابولیسم پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها شرکت دارد. مس علاوه بر رشد رویشی در رشد زایشی نیز نقش دارد. اثرات مس بر رشد زایشی بیشتر از رشد رویشی می‌باشد و در عمل تلقیح، گرده‌افشانی و تشکیل دانه دخالت دارد و کمبود آن موجب کاهش عملکرد می‌گردد. کمبود آن در گیاه ابتدا در برگ‌ها ظاهر می‌شود که انتهای برگ‌های زرد شده و پیچیدگی پیدا می‌کنند. سپس سوختگی و پیچیدگی نوک برگ‌ها رخ می‌دهد. حد متوسط مس در ماده خشک برگ حدود 15 میلی‌گرم در کیلوگرم می‌باشد.

آهن

آهن از عناصر ضروری برای گیاهان می‌باشد. در سنتز پروتئین‌ها و رشد مریستم نوک ریشه‌ها نقش اساسی دارد.آهن برای تنفس، اکسیداسیون و احیا در گیاهان ضرورت دارد. مقدار آهن در بافت گیاه بین 80-200 میلی‌گرم در کیلوگرم ماده خشک متغیر است.

پویایی آهن در گیاه کم است و به همین علت کمبود از برگ‌های جوان آغاز و به طرف پایین پیش‌روی می‌کند. از علائم مشخصه کمبود آهن زردی بین رگبرگ‌ها و سبزماندن رگبرگ‌ها می‌باشد. در خاک‌های آهکی انحلال آهک موجب تشکیل یون‌های  گردیده که هر دو یون باعث کمبود آهن می‌شوند.

علائم کمبود شدید آهن در برگ ذرت

منگنز

این عنصر در خاک و گیاه دارای ظرفیت‌های متفاوتی است به همین دلیل در واکنش‌های اکسیداسیون و احیا در سیستم انتقال الکترون در عمل فتوسنتز و در نتیجه در تشکیل کلروفیل شرکت داشته و در فعال نمودن بسیاری از آنزیم‌ها نیز دخالت دارد. کمبود آن در ذرت موجب کاهش تعداد دانه در بلال می‌گردد که علت آن را عدم گرده‌افشانی و عدم پر شدن دانه از کربوهیدرات‌ها اعلام نموده‌اند. بسته به شرایط مختلف میزان منگنز را در برگ‌ها به طور متوسط 70 میلی‌گرم در کیلوگرم می‌دانند.

علائم کمبود منگنز در برگ ذرت

بر

بر در توازن نشاسته، قند تقسیم‌سلولی، متابولیسم ازت و فسفر و تشکیل پروتئین‌ها نقش عمده‌ای دارد. این عنصر به راحتی در گیاهان انتقال نمی‌یابد، به همین جهت در اثر کمبود آن فاصله بین گره‌های بالا کم شده و بوته ذرت حالت جارویی پیدا می‌کند و نقاط مرده‌ای بر روی برگ‌ها مشاهده می‌شوند. کمبود آن در تنش‌های خشکی شدیدتر شده و در خاک‌هایی با  بالا و خاک‌های شنی با مواد آلی فقیر بیشتر دیده می‌شود. کمبود آن موجب تأخیر در گرده‌افشانی، عدم ترتیب دانه بر روی بلال و بدشکلی بلال می‌شود، به طوری که بعضی قسمت‌های بلال از دانه خالی می‌ماند.

شما کشاورز عزیز می‌توانید به صورت رایگان توصیه کودی هوشند کشت ذرت را در اپلیکیشن اگروتک دریافت کنید. 

ارزش انرژی زایی ذرت

ارزش غذایی ذرت از مرحله شیری شدن به تدریج افزایش می‌یابد که علت آن افزایش نشاسته در دانه است. سپس در مرحله سفت شدن تغییر یافته و کاهش پیدا می‌کند. در دانه مقداری هم پروتئین وجود دارد که بعد از مرحله شیری شدن و سفت شدن دانه مقدار آن ثابت می‌ماند.

در ذرت سیلویی ارزش غذایی پس از سیلو شدن افزایش می‌یابد، ولی در اثر سرما و تغییرات درجه حرارت مقدار آن کاهش می‌یابد. حتی سرما ارزش انرژی‌زایی آن را به 65% کاهش می‌دهد. ارزش ازته ذرت سیلویی تقریباً معادل تازه آن است.

آفات

ذرت گیاهی است که از مرحله کاشت تا برداشت و انبار می‌تواند مورد حمله آفات مختلف قرار گیرد.

کرم‌های طوقه بر

لارو این آفت به رنگ خاکستری است و سطح پشتی آن دارای نوار باریک و روشن است. روی پیش گرده دارای یک لکه پهن تیره و روی دیگر دارای خال‌های سیاه است. قطر لاروها به 55-40 میلی متر می‌رشد.

پروانه این آفت بالهای جلویی تیره با سه لکه مشخص و بالهای عقبی سفید رنگ دارند. اندازه این پروانه بزرگ و به طول 15-17 میلیمتر و عرض 50-45 میلیمتر است.

میزبان این آفت علاوه بر ذرت شامل چغندرقند، سیب زمینی، پنبه، آفتاب گردان، سویا، پوجه فرنگی، خیار، کدو، بادمجان، هویج، گندم پاییزه و انواع کدوییان می‌باشد.

تصویر سمت راست حشره کامل کرم طوقه بر- تصویر سمت چپ لارو کرم طوقه بر

خسارت آفت بیشتر اوایل فصل رویش دارای اهمیت است زیرا در این زمان بوته‌ها از قدرت ترمیم کمتری برخوردارند. لاروهای سن یک از برگهای تازه و جوان تغذیه کرده و سوراخهایی روی آنها ایجاد می‌کند و با افزایش رشد، لاروها از طوقه گیاهان میزبان تغذیه کرده و با ایجاد حفره ای روی آنها می‌تواند منجر به قطع ریشه از ساقه شود. خسارت به صورت پژمردگی گیاه و در نهایت مرگ بوته‎های جوان است. پروانه‌ها در بهار زودتر از دیگر شب پره‌ها ظاهر می‌شوند.

مدیریت آفت شامل موارد ذیل است:

• انجام یخ آب زمستانه پس از انجام شخم و چند هفته قبل از کاشت
• اجری شخم عمیق جهت کاهش جمعیت آفت زمستانه
• کشت هراکش
• شکار حشرات بالغ با استفاده از تله های فرمونی و نوری
• وجین علفهای هرز
• کمک گیری از دشمنان طبیعی جهت تقلیل در جمعیت آفت همچون انواع بالتوری‌ها و سوسک‌های کارابید
• سم پاشی و حشره کشی (محلول پاشی و طعمه گذاری باید در بعدازظهر و یا غروب انجام شود)

کرم برگ خوار ذرت

لاروها این آفت در حداکثر رشد به 25 تا 30 میلیمتر رسیده. لاروها عموما به رنگ سبز بدون مو با سه نوار طولی و باریک به رنگ سیاه، نارنجی و سفید در دو طرف بدن هستند

هر یک از 5 سن لاروی آفت تغذیه‌ای خاص خود را دارد. لارو سن اول به صورت دست جمعی از اپیدرم تغذیه می‌کند و سطح سفید، بی رنگ و یکدستی باقی می‌گذارد. لاروهای سن دوم بیشتر از برگها تغذیه می‌کند و لارو سن سوم سبب سوراخ شدن برگها می‌شود. لارو سن چهارم با تغذیه از برگ منجر به قطع پهنک برگ از وسط با نتها می‌شود. لارو سن پنجم فعالیت کمتری دارد و در جوانه مرکز سبب قطع آن می‌شود.

تصویر سمت راست لارو برگ خوار ذرت – تصویر سمت چپ حشره کامل برگ خوار ذرت

این آفت در مرحله 3 تا 4 برگی ذرت ظاهر می‌شود. تغذیه در شب شدیدتر از روز و در سن یک و دو کمتر از سن سه به بعد است. اگر تراکم جمعیت لارو و شفیره در پاییز بالا باشد و زمستان سرد و یخبندان و مقدار بارندگی در زمستان و بهار زیاد باشد در این صورا آفت می‌تواند تا بهار سال بعد با جمعیت بیشتری دیده شود.

روش‌های پیشگیری و مبارزه عبارت اند از:

• شخم زدن زمستانه به عمق 5 تا 10 سانتیمتر
• از بین بردن علف هرز اوایل زمستان و اوایل بهار
• اجرای تناوب کشت با گیاهان غیر میزبان
• استفاده از تله نوری به دلیل گرایش پروانه‌ها به سمت نور
• حفظ دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیتویید هابروبراکون و مگس‌های خانواده تاکینیده
• مبارزه شیمیایی با مشاهده علائم خسارت روی 25% بوته‌ها

شب پره تک نقطه‌ای ذرت

هر لارو در طول زندگی حدود 4 گرم سبزینه را مورد تغذیه قرار می‌دهد. لاروهای سنین 5 و 6 در صورت کمبود غذا به صورت گروهی مهاجرت می‌کنند. از نسل 3 و بعد از آن روی ذرت رفته و از برگ‌های ذرت تغذیه می‌کنند. ذر سنین بالاتر از تمام پهنک برگ تغذیه می‌کنند.

این آفت دارای شش سن لاروی است. لارو کامل به طول 34-32 میلیمتر و رنگ زرد، صورتی یا سبز است. خطوط خاکستری و صورتی در طرفین بدن از دیگر ویژگی‌های این آفت است. لاروهای این حشره در وضعیت کمبود غذا به صورت دست جمعی از مزرعه‌ای به مزرعه دیگر حرکت می‌کنند.

روش پیشگیری و مبارزه با این آفت شامل موارد ذیل است:

• استفاده از تله نوری به دلیل شب پرواز بودن این حشرات و تمایل حرکت به سمت نور
• از بین بردن علف درون مزارع
• کنترل بیولوژیکی توسط مگس Tachinidae و زنبور خانواده Braconidae
• استفاده از سموم و یا طعمه سموم هنگام غروب

فعالیت این آفت همزمان با فعالیت کرم ساقه خوار اروپایی و کرم بلال است؛ بنابراین در صورت مبارزه شیمیایی علیه آنها این آفت نیز کنترل می‌شود.

تصویر سمت راست لارو شب پره تک نقطه‌ای – تصویر سمت چپ حشره کامل شب پره تک نقطه‌ای

کرم ساقه‌خوار اروپایی ذرت

کرم ساقه‌خوار اروپایی ذرت از نظر تیره (زیست‌شناسی)، بید (حشره) ای از راسته پروانه‌سانان و جزو خانواده علف‌بیدان می‌باشد.

این آفت در استانهای مازندران، گیلان و آذربایجان شرقی شیوع دارد. از مهم ترین گیاهان میزبان این آفت علاوه بر ذرت، می توان به چغندرقند، سویا، پنبه، سورگوم، کنجد، آفتابگردان، نیشکر و برنج اشاره کرد. این حشره در وهله نخست به سراغ ذرت می‌رود و هنگامی که ذرت به وفور موجود نباشد، به طرف محصولات کشاورزی دیگر مانند فلفل (سرده)، سیب‌زمینی، لوبیای لیما و سویا می‌رود.

تعداد نسل ها بسته به شرایط آب و هوایی از ۱ تا ۴ نسل متفاوت است. رنگ لاروها در پشت قهوه ای روشن، با کپسول سر قهوه ای تا سیاه و صفحه سینه ای قهوه ای مایل به زرد است. لاروها معمولاً شش سن دارند و در سن پایانی در داخل یک تونل در ساقه ذرت یا در ساقه میزبان مناسب دیگری زمستان گذرانی می کنند. مرحله لاروی حدود ۵۰ روز به طول می انجامد.

خسارت کرم ساقه خوار اروپایی ذرت

لارو سن یک آفت پس از تغذیه از برگها، ساقه را سوراخ کرده و در آن نفوذ می کند و با تغذیه از ساقه کانال هایی را داخل آن ایجاد می کند و با کاهش مقاومت در برابر وزش باد سبب شکننده شدن بوته ها می شوند.

سوراخ ایجاد شده روی ساقه ها محلی برای ورود قارچ هاست و امکان بیماری های قارچی افزایش می یابد. لاروها علاوه بر ساقه به بلال نیز حمله می کنند که باعث کاهش عملکرد محصول و بازارپسندی آن می شود. میزان خسارت در نقاط مختلف متفاوت بوده و از ۱۰% تا ۵۰% گزارش شده است.

روش‌های کنترل عبارت اند از:

• رعایت تناوب زراعی
• تنظیم تاریخ کشت جهت کاهش سطح آسیب حاصل از لاروها
• شخم عمیق خاک در پایان فصل
• استفاده از زنبورهای تریکوگراما جهت پارازیتوئید کردن تخم آفت و زنبورهای براکون جهت پارازیتوئید کردن لارو آفت

شته ذرت

شته‌ها جزو آفات مکنده در گیاه ذرت می‌باشند و با خرطوم خود، از شیره پرورده گیاه ذرت، تغذیه می‌کنند. در اثر تغذیه شته، مواد غذایی قابل دسترس برای اندام‌های گیاهی کاهش یافته و موجب کاهش عملکرد گیاه خواهد شد. جمعیت بالای شته سبب ایجاد لکه و تغییر رنگ برگ از سبز به قرمز خواهند شد. شته‌ها علاوه بر خسارت مستقیم، موجب خسارت‌های ثانویه مانند انتقال ویروس‌های بیماریزا به گیاه ذرت، خواهند شد. ایجاد عسلک و جذب قارچ‌های بیماریزا، یکی دیگر از خسارت‌های غیرمستقیم شته به حساب می‌آید که منجر به کاهش فتوسنتز گیاه می‌شود.

شته ذرت

حذف علف‌های هرز، پاکسازی مزارع از بقایای گیاهی، شخم عمیق، انجام آبیاری مناسب  جهت جلوگیری از تنش خشکی، تغذیه اصولی، کاشت گیاهانی در بین ردیف  های ذرت مانند سیر، پیاز، جهت فراری دادن شته  ها از طرق پیشگیری از این آفت به شمار می‌آید.

در مراحل اولیه استفاده از دشمنان طبیعی مانند بالتوری، مگس‌هایSyrphidae، سن و زنبورهای پارازیتوئید و کفشدوزک می‌تواند در مبارزه با این آفت موثر باشد.

زنجرک ذرت

حشره کامل به رنگ سبز تا زرد مایل به قهوه‌ای دیده می‌شود. طول زنجرک کامل حدود ۳ میلی‌متر است. تخم‌ها کشیده و حدود یک میلی‌متر طول دارند. رنگ آن‌ها سفید مایل به زرد و معمولاً در داخل رگبرگ‌ها یا پهنه برگ قرار داده می‌شوند. پوره‌های زنجرک کوچک و حدود یک میلی‌متر طول دارند و به رنگ‌های مختلف مانند قهوه‌ای، زرد، نارنجی و سیاه دیده می‌شوند. زنجرک‌ها از چمن، درختچه‌ها یا درختان تغذیه می‌کنند. آن‌ها از پاهای عقب خو برای پریدن استفاده می‌کنند و زیر شکم از زائده‌های مو مانند که به عنوان یک دافع آب و حامل فرومون عمل می‌کند پوشیده شده‌است.

پوره و بالغین این حشره با تغذیه از شیره برگهای ذرت سبب خسارت مستقیم و از طریق انتقال بیماری‌های ویروسی سبب خسارت غیر مستقیم می‌شوند.

حشره پوره و بالغ زنجرک

میزان و نحوه خسارت به میزان حساسیت ارقان و مراحل رشدی گیاه میزبان متفاوت است. در ارقالم خساس ابتدا لکه زرد در قاعده برگها ایجاد شده سپس قیف ذرت به رنگ زرد درمی‌آید و علائمی شبیه کمبود مواد غذایی ایجاد می‎کند. در مراحل رشدی بعدی برگها قرمز رنگ می‌شوند و از رشد باز می‌مانند. در ورت تشکیل گلهای نر کوچکتر و بلال‌ها با دانه کم تشکیل می‌شوند.

این آفت ناقل بیماری ویروی کوتولگی زبر ذرت و ویروس موزاییک نواری برگ ذرت هستند.

شخم زدن پس از برداشت، استفاده از ارقام مقاوم، انجام کشت به موقع، اجرای تناوب زراعی، حذف علف هرز و از بین بردن گیاهان دارای علائم آلودگی از طرق پیشگیری می‌باشد. ضدعفونی بذرها جهت پیشگیری و مبارزه توصیه می‌گردد.

تریپس

تریپس‌هایی که به ذرت آسیب می‌رسانند عمدتا شامل تریپس ذرت، تریپس علف و تریپس لوله برنج است. در اوایل رشد ذرت این آفت روی برگ‌ها ظاهر شده و با گرم شدن هوا در بهار فعالیت آن زیاد می‌شود. با تغذیه از شیره گیاهی برگ‌های مرکزی باعث پژمردگی گیاه می‌شود.

به طور معمول این آفت جمعیت بالایی ندارد و معمولا جمعیت آن در سالهای خشک بیشتر است. همچنین در مبارزه با آفات دیگر به راحتی از بین می‌روند و نیازی به مبارزه اختصاصی ندارند. استفاده از کارتهای چسب‌دار آبی رنگ جهت جلب آفت و رعایت اجرای آیش و تناوب در کنترل آفت موثر است.

خسارت تریپس بر روی ذرت

بیماری

عوامل بیماری‌زای قارچی یکی از دلایل اصلی کاهش عملکرد ذرت در ایران است. از این میان سه بیماری پوسیدگی خوشه ذرت، سیاهک معمولی و سیاهک خوشه ذرت اهمیت فراوانی دارد.

پوسیدگی خوشه ذرت

عامل اصلی این بیماری گونه‌هایی از قارچ فوزاریوم است و دو گونه مهم آن proliferatum. F و verticillioides Fusarium می‌باشند که موجب مسمومیت انسان و دام نیز می‌شود. این بیماری بیشتر در استان‌های مازندران، گلستان و اردبیل به مزارع شیوع دارد.

این بیماری، خوشه، چوب و بذر بلال را هدف قرار داده و به‌صورت پراکنده و یا تجمعی روی بلال دیده می‌شود. در سطح بلالهای آلوده به قارچ کپکهای سفید مایل به صورتی مشاهده می‌شود که گاهی رگه‌های سفید یا ترک‌های ستاره‌ای شکل هم روی سطح بذور آلوده دیده می‌شود. دانه‌های بلال به صورت منفرد یا به تعداد به صورت گروهی آلوده می‌شوند. اندامهای رویشی قارچ روی پوشش‌های بلال هم دیده می‌شوند. از آنجا که بلال‌های آلوده سبکتر می‌شوند بیماری سبب کاهش عملکرد محصول نیز می‌شود.

روشهای پیشگیری عبارت اند از:

• استفاده از رقم مقاوم
• جمع آوری بقایای گیاهی
• جلوگیری از بروز تنش خشکی در مزرعه به‌خصوص پس از گلدهی
• مبارزه با آفات ذرت به ویژه ساقه خوار اروپایی
• تقویت گیاهان با استفاده از کودهای پتاسه و عدم استفاده بی‌رویه از کودهای ازته
• استفاده از بذر سالم و ضدعفونی شده
• تناوب زراعی با کلزا و پنبه
• رعایت تراکم بوته متناسب با مقدار توصیه شده برای هر رقم
• برداشت ذرت به محض رسیدن به رطوبت مناسب
• مشخص شدن تاریخ مناسب کشت ذرت متناسب با منطقه

علائم پوسیدگی خوشه ذرت

 سیاهک معمولی ذرت

سیاهک معمولی ذرت از بیماری های شایع در اغلب مناطق ذرت خیز ایران است. در بیماری سیاهک معمولی ذرت تمام قسمت های گیاه که فعالانه در حال رشد هستند می توانند به قارچ آلوده شوند.

گیاهان در مرحله گیاهچه ای بیشترین حسایت به آلودگی را دارند که در آن صورت، رشد گیاه متوقف شده و ممکن است گل آذین نر یا بلال تولید نکند. در گیاهان بالغ تر، عفونت منجر به تشکیل گال (ترکیبی از بافت میزبان و قارچ) می شود. گال روی اندامهای از قبیل خوشه و ساقه و برگ ایجاد می‌شود. گالهای ایجاد شده موجب کاهش عملکرد محصول می شود و این مقدار کاهش عملکرد در هر منطقه با توجه به شدت بیماری متفاوت است . کاهش مخصوص در بوته های آلوده در برخی مواقع بالای %50 مشاهده شده . ظهور گال های متعدد در بلال گاهی کاهش عملکرد را به %100 می رساند.

برخی روش‌های پیشگیری و مبارزه به شرح زیر هستند:

• استفاده از ارقام مقاوم در صورت وجود
• رعایت فاصله کشت بین گیاهان
• اجتناب از صدمه به گیاه در حین انجام عملیات زراعی
• حذف بقایای گیاهی پس از برداشت محصول با شخم عمیق
• رعایت تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان
• كوددهی متعادل و پرهيز از مصرف بی رويه كودهای ازته
• خسارت ناشی از علفکش ها موجب تشديد آلودگی می شود
• رعایت بهداشت ابزار و ادوات
• جلوگیری از ایجاد صدمه به گیاه توسط حشرات و آفات
• بازدید مزرعه، جمع آوری و از بین بردن گال های حاوی اسپورهای سیاه قارچ قبل از رها شدن در هوا

تولید گال عامل بیماری سیاهک معمولی روی قسمتهای مختلف ذرت

سیاهک خوشه ذرت

سیاهک خوشه ذرت یا سیاهک سر ذرت نام یک گونه از رده قارچ‌های زنگاری میکروبوتریومایستس است. این قارچ در خاک وجود دارد و هم به ذرت و هم به سورگم یا ذرت خوشه‌ای حمله می‌کند. بیماری بر روی خوشه و کاکل ذرت پدیدار می‌گردد. عفونت کاکل ذرت ممکن است به واسطهٔ اسپای هلتها یا تودهٔ سیاهی از هاگ‌ها به وجود آید. این سیاهک دوده مانند شبیه به قطره‌های ریز اشک می‌باشد و بر وی چوب ذرت و دروت مغز آن نیز مشاهده می‌شود. معمولاً اگر این بیماری به کاکل ذرت سرایت کند، تمام خوشه را در بر می‌گیرد.

این بیماری در حال حاضر از گسترش زیادی در کشور برخوردار نیست و گاهی به صورت پراکنده در برخی نقاط مشاهده می‌شود ولی با توجه به اینکه می‌تواند بذر زاد باشد اهمیت دارد.

علائم بیماری سیاهک خوشه ذرت

علائم اولیه بیماری سیاهک خوشه ذرت در اواخر رشد گیاه، زمانی که گل آذین نر و بلال ظاهر می شوند، پدید می آیند. کاکل ذرت ممکن است بطور کامل توسط توده پودری تیره رنگ قارچ پوشیده شود.

بلال های آلوده، گردتر از بلال های سالم به نظر می رسند و بطور کامل با توده پودری قارچ پر می شوند. توده به هم پیچیده از نوارهای آوندی که از بافت های سخت گیاهی هستند با توده های اسپورهای قارچ مخلوط می شوند. ابریشم ذرت (کاکل) یا دانه ها در بلال تشکیل نمی شود. شاخه دهی زیاد نیز از علائم ثانویه این بیماری شناخته می شود.

روش‌های پیشگیری و مبارزه عبارت اند از:

• استفاده از ارقام مقاوم
• رعایت بهداشت مزرعه
• حذف بقایا پس از برداشت
• رعایت عمق مناسب کاشت
• کاشت ارقامی با رشد اولیه سریع
• آبیاری منظم و پرهیز از خشکی خاک
• حذف و سوزاندن گیاهان آلوده به منظور جلوگیری از انتشار بیشتر بیماری
• حفظ حاصلخیزی خاک با تاکید بر استفاده از کودهای نیتروژنی و پتاسیمی به اندازه کافی
• اجرای تناوب 4 ساله و یا بیشتر با گیاهان غیرمیزبان و پرهیز از کشت سورگوم که میزبان این بیماری است
• تغییر تاریخ کشت در برخی مناطق و کشت زودتر جهت گریز از دمای مناسب برای جوانه زدن اسپورهای بیمارگر

کوتولگی زبر ذرت

این بیماری اولین بار در ایران در سال ۱۳۶۰ به عنوان یک بیماری ویروسی در مزارع استان فارس مشاهده شد. سپس از اصفهان و استان های غربی نیز گزارش شد و امروزه یکی از مهمترین بیماری‌های ذرت در برخی از نقاط به شمار می‌رود به طوریکه در برخی مزارع تا ۵۰ درصد آلودگی نیز دیده شده است.

برخی طرق مبارزه و پیشگیری سامل موارد زیر است:

• ایجاد شرایط مناسب برای زاد و ولد ناقل
• گسترش وسيع كشت ذرت
• جلو انداختن تاریخ كاشت
• همپوشاني كشت‌ها
• گسترش كشت برنج
• تناوب غلات
• تغيير رژیم زراعي

علائم آلودگی کوتولگی زبر ذرت

موزاییک ایرانی ذرت

این ویروس اولین بار در ایران در سال ۱۳۵۰ شناسایی و براساس تفاوت در ناقل و دامنه میزبانی از ویروس موزائیک ذرت متمایز گردید.

ین ویروس یکی از ویروس های مخرب ذرت، گندم و برنج در ایران است. تاکنون از نقاط مختلف ایران از جمله فارس، کهکیلویه و بویراحمد، اصفهان، کرمان، چهار محال و بختیاری و یزد گزارش شده است. علایم مشخص این بیماری به صورت خطوط و نوارهای زرد روشن کوتاه تا بلند در تمام طول برگ و به طور موازی می‌باشد. این علایم علاوه بر روی برگ، روی غلاف بلال‌ها و غلاف برگ هم ممکن است دیده شود.

اگر بوته در اوایل رشد آلوده شود، رشد کاهش یافته و در نهایت وزن تر و خشک بوته و میزان تولید دانه را تحت تاثیر قرار میدهد. میزان خسارت وارده توسط این ویروس بستگی زیادی به زمان شروع آلودگی دارد. به طوریکه اگر گیاه در مراحل اولیه رشد آلوده شود خسارت بسیار زیاد و تا ۷۰ درصد نیز گزارش شده است.

اقدامات پیشگیرانه شامل این موارد است:

• استفاده از ارقام مقاوم (در مناطق سردسیر از ارقام زودرس و میان رس ذرت استفاده شود)
• کنترل علف های هرز داخل و خارج مزرعه
• تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان
• تاخیر در تاریخ کشت
• استفاده از بذرهای ضدعفونی شده با حشره کش ها

علائم خسارت موزاییک ایرانی ذرت

علف هرز

در مدیریت مقاومت به علف کش از روشهای مختلفی برای کاهش بروز علف‌های هرز مقاوم به علف کشها استفاده می‌شود. یکی از مهمترین روشها در مدیریت مقاومت به علف کش به حداقل رساندن مصرف مداوم علف کشهایی است که مکانیزم عمل آنها مشابه است.

برای رسیدن به این هدف عمدتا از تناوب علف کش ها و یا مخلوط کردن علف کش ها استفاده می شود. برای عملی نمودن این روش اطلاع از محل عمل علف کش‌های مختلف ضروری است.

 تاج خروس وحشی/ باروتک/ اشکنه

گیاهی نر و ماده با ساقه ساده و یا منشعب دارای کرکهای پشمی است. این گیاه به رنگ سبز و گاهی قرمز با برگهای لوزی، تخم مرغی، نیزه ای، کم و بیش گوه ای و سه گوش و و در حاشیه تقریبا موج دار و کرک دار مشاهده می‌شود. در این گیاه پوشش گل 5 عددی اغلب برابر و یا بلندتر از میوه و در راس داری خار دیده می شود و میوه از پوشش گل کوتاه تر است.

علف هرز تاج خروس وحشی/ باروتک/ اشکنه

سلمک/ سلمه تره/ پویی

این گیاه دارای ظاهری کم و بیش آرد آلود و سفید و خاکستری است. ساقه نسبتا سخت و گاهی قرمز رنگ است. برگهای پایینی و میانی لوزی شکل و برگهای بالایی مستطیل شکل می‌باشند. گلها نیز خوشه ای متراکم و به شدت متجمع هستند. کاسبرگها دربرگیرنده میوه به رنگ سبز هستند. زمان گلدهی این گیاه معمولا ماههای خرداد تا آذر است.

علف هرز سلمک/ سلمه تره/ پویی

پیچک صحرایی

یچک صحرایی یکی از ده گیاه هرز مهم و مسأله ساز دنیا می باشد و از گیاهان هرز خسارت زای باغات، مزارع گندم و محصولات تابستانه به شمار می‌رود. به طور کلی گیاه هرزی اجباری است و بصورت وحشی یافت نمی‌شود. پیچک صحرایی گاهی با پیچک هفت بند اشتباه می شود. اگر چه پیچک هفت بند یکساله و کوچکتر است و گلهای آن سبز مایل به سفید می‌باشند (سبز روشن). علاوه بر آن در قاعده هر برگچه، یک غلاف غشایی وجود دارد.

علف هرز پیچک صحرایی

قیاق/ سهر/ قمیش/ کالش/ هلیط/ علف گاو

یاق سنبلچه‌های مضاعف دارد. یکی از آنها بی‌پایه و تخم‌مرغی شکل است و نیم سانتیمتر طول دارد؛ گل هایش هرمافرودیت و گلوم‌هایش مقعر و بدون نوک و ریشه بوده که با موهای نرمی پوشیده شده است. گلوم تحتانی به ریشک مَفصلی و تابیده‌ای که طول آن از ۱۰ تا ۱۵ میلیمتر تجاوز نمی‌کند منتهی می‌شود. انتهای دو طرف گلوم تحتانی دندانه‌دار است. گل های این نوع سنبلچه سه پرچم و یک تخمدان با خامه ای دراز و پَرمانند دارد. سنبلچه‌ی دیگر باریک، پایه‌دار، و با مفصلی به‌ساقه‌ی گل‌دهنده متصل است. طول آن از ۵ تا ۷ میلیمتر تجاوز نمی‌کند و گلوم‌هایش مقعر و فاقد ریشک و گل های آن نر و گاهی خنثی است که فقط از یک گلومل تشکیل یافته است. دانه ی گیاه قیاق نسبتا درشت، شفاف، نوک‌تیز و تخم‌مرغی شکل است. رنگ آن عنابی تند و مایل به سیاه است که قطری نزدیک به ۲ تا ۳ میلیمتر دارد.

علف هرز قیاق/ سهر/ قمیش/ کالش/ هلیط/ علف گاو

سوروف/ درنه/ درژگال/ دانه ترنگ

این گیاه علفی پرپشت و بدون کرک است و اغلب محکم و ضخیم می‌باشد. در گره‌ها بدون پرز است و پهنک برگها پهن می‌باشد. پانیکول شامل شاخه‌های گل دهنده فاصله‌دار است. سنبلچه نیز تخم مرغی و یک طرفه است و لمای پایینی ریشکدار و یا بدون ریشک است.

این علف با جذب آب و مواد غذایی و همچنین نور و اشغال فضا، موجب ضعیف شدن نشاها می‌شوند. به علاوه، علفهای هرز موجود در خزانه، همراه نشاهای برنج به زمین اصلی راه یافته و باعث مشکلات بیشتر در مزرعه می‌شوند. زیرا در این مرحله، علف‌کش‌ها روی آن‌ها بی‌اثر بوده و باید با دست وجین شوند. سوروف این گیاه در نواحی معتدل تا معتدل گرم می‌روید و در مراحل اولیة رشد، شباهت فراوانی به برنج دارد و پس از رشد تولید بذر می‌نمایند و این بذرها سبب آلودگی مزارع می‌شوند.

علف هرز سوروف/ درنه/ درژگال/ دانه ترنگ

خرفه

گیاهی یکساله و گرما دوست است. بوته های خرفه علفی، خوابیده و گوشتی است. دراین گیاه، ساقه ها بدون کرک، گوشتی و اغلب قرمز رنگ هستند و طول شاخه های فرعی(اولیه و ثانویه)ممکن است به اندازه ساقه اصلی یا حتی بیشتر از آن باشد. برگهای این گیاه بدون کرک،ضخیم،گوشتی،قاشقی شکل با حواشی صاف و بدون دمبرگ می باشند. بوته های خرفه ۶-۴ هفته پس از سبز شدن وارد مرحله گلدهی شده و ۱۶-۱۴ روز پس از شروع گلدهی بذرها بالغ می شوند. خرفه یک گیاه روز کوتاه به شمار می رود. ظهور گیاهچه های خرفه از اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد ماه شروع شده و تا ماههای تیر،مرداد واوایل شهریورادامه مییابد.

علف هرز خرفه

ارزن وحشی/ چسبک/ یاپوشقان

گیاهی یکساله و تابستانه می باشد که خاک فشرده، دارای نیتروژن و فسفر بالا را ترجیح می دهد این گیاه ایستا و به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتى‌متر است که توسط بذر تکثير مى‌يابد. ساقهٔ آن راست، ابتدا سبزرنگ و متمايل به قرمز، بدون کرک و يا در قسمت‌هاى پائين پانيکول پوشيده از پرزهاى ريز است. برگ‌هاى اين گياه فاقد کرک، چروکيده، به‌ندرت به رنگ سبز تيره، سرنيزه‌اى شکل، به طول ۵ تا ۲۰ سانتى‌متر و عرض ۴ تا ۸ ميلى‌متر و داراى حاشيه‌اى ناهموار است. ارزن وحشی باعث کاهش عملکرد ذرت در حدود 13-14 درصد می شود.

علف هرز ارزن وحشی/ چسبک/ یاپوشقان

تاجریزی

گیاهی یکساله سمی با ریشه کوتاه علفی است. این گیاه به رنگ سبز تیره دیده می‌شود. برگهای این گیاه تخم مرغی یا مثلثی-لوزی به شکل زاویه‌دار است. گلهای کوچک سفید و 8-5 عدد گل در گل آذین محوری از دیگر ویژگی‌های این نوع علف است.

علف هرز تاجریزی

مرغ/ چایر/ هریز

گیاهی علفی و چندساله با ساقه‌های زیرزمینی است. این گیاه دارای ساقه‌های متعدد، ایستاده و بدون کرک است. معمولاً به صورت لكه اي در باغ ظاهر مي شود. ترشحات سمي ريزوم هاي آن موجب ضعف، زردي و كم رشدي شده و گاهي رشد آن در اطراف طوقه سبب رشد عوامل بيماري زا مي شود. سنبلچه این گیاه در پهلو فشرده، تک گل با گلهای ناقص و کوچک است. زمان گلدهی معمولا اواسط بهار تا پاییز و در مناطق گرم در تمام طول سال می‌باشد. عصاره این علف هرز از جوانه زنی جلوگیری می‌کند.

علف هرز مرغ/ چایر/ هریز

گاو پنبه/ شال کنف/ کند کنف

گاو پنبه نام یک گونه از سردهٔ برگ نمدی است. این گیاه علفی یکساله با کرکهای نرم پوشیده شده است.  این گونه یکی از علف‌های هرز مهم مزارع شمال ایران است در چین مصارف مختلف دارویی دارد، برگهایی پهن شبیه قلب و نوک تیز، با فیبر بالا و خوراکی دارد. از برگها املت تهیه می‌شود. گلهای این گونه به رنگ زرد بادمگلی بسیار کوتاهتر از دمبرگ دارای یک مفصل در نزدیکی کاسبرگ وجود دارد. گلها معمولا در ماههای تیر تا شهریور ظاهر می‌شوند.

علف هرز گاو پنبه/ شال کنف/ کند کنف 

هفت بند

گیاه هفت بند از تیره هفت بندیان می باشد. علف آن گیاهی  یکساله است و دارای ساقه خوابیده که طول آن به  نیم متر می رسد .شاخه‌های گیاه طویل و محکم با برگهای تخم مرغی، ریز و نوک تیز است. گلها بسیار کوچک، محوری متمایل به قرمز یا صورتی هستند. دوره رویش بهار و واخر تابستان و در مناطق گرم و معتدل در سراسر سال است. هفت بند در اکثر نواحی آسیا ،‌اروپا و آفریقا و آمریکا می روید  و گیاه بسیار مقاومی می باشد.

علف هرز هفت بند

خارشتر

خارشتر گیاهی برهنه، بوته‌ای با ساقه‌های انبوه و خاردار به طول 1 تا 2 سانتی متر است. برگهای این گیاه مستطیلی یا سر نیزه‌ای یا تخم مرغی می‌باشند. گلها ریز مایل به صورتی، کاسه با 5 دندانه ریز، محدب، صاف و ناشکوفا است.

علف هرز خارشتر

پنیرک/ کوکار/ سار

این گیاه چند ساله، پوشیده از کرکهای نرم با سابقه های گسترده بر سطح زمین است. برگها مدور  و در حاشیه به طور سطحی کنگره دار هستند. گلهای پنیرک سفید یا سفید مایل به بنفش کوچک هسند. زمان گلدهی تابستان تا پاییز است.

علف هرز پنیرک/ کوکار/ سار

اویار سلام/ مول/ پی‌زول

گیاهی است یکساله از خانواده جگنیان که بیشتر در کشتزارهای آبی به‌ویژه در شالیزارها یافت می‌شود. ارتفاع گیاه به ۷۰ سانتی‌متر می‌رسد. ساقه اویارسلام مقطع سه‌گوش شکل دارد و کلفتی آن نزدیک به ۴ میلی‌متر است. این علف دارای تعداد کمی برگهای قاعده‌ای هستند و برگها کوتاهتر از ساقه، نوک‌دار با غلافی قرمز رنگ هستند. میوه اویارسلام گندمه بیضی‌شکل و به رنگ قهوه‌ای است. اویارسلام با بذر تکثیر می‌شود.

علف هرز اویار سلام/ مول/ پی‌زول