فهرست مطالب
مقدمه
سیب یکی از مهمترين ميوه‌هاي مناطق معتدله است که به دلیل قابلیت بالای نگهداری، انبارمانی و فرآوری به‌طور گسترده به‌صورت تازه‌خوری و فرآوری‌شده استفاده میشود. كيفيت ميوه ويژگی پيچيده اي بوده و شامل كليه صفاتی است كه موجب مرغوبيت و بازارپسندي محصول میشود و تابع عوامل متعددي نظير اندازه، رنگ، بافت، عطر، طعم و وضع ظاهري محصول است.
عوارض فيزيولوژيکی سيب قبل و بعد از برداشت ميوه، روي كيفيت ميوه تأثير قابل توجهی داشته و منجر به كاهش عملکرد و بازار پسندي ميوه و افزايش ضايعات ميوه میشود و هرساله خسارت سنگينی را به باغداران وارد میکند. با این وجود می‌توان با مديريت صحيح این عوارض را تحت كنترل در آورده و ميزان خسارت را كاهش داد. در ایران بيش از 80 درصد سطح زير كشت سيب دو رقم گلدن دليشس و رد دليشس هستند که این دو رقم در کنار بازارپسندی فراوان ارقامی بسیار حساس محسوب می‌شوند که توجه ویژه‌ای برای بالا بردن کیفیت میوه را طلب می‌کنند.
کلسیم
کلسیم یکی از عناصر ضروری برای تمام گیاهان است و گیاهان بدون این عنصر نمیتوانند چرخه‌های زندگی خود را کامل کنند.
از طرفی کلسیم عنصری بسیار کم تحرک و غیر پویا به حساب میآید که باعث میشود این عنصر در برخی از بافت‌های گیاه با کمبود شدید مواجه شود.
به‌طور مثال، در کشت‌های هیدروپنیک علی‌رغم اینکه در محلول غذایی متناسب با نیاز گیاه 300 پیپیام کلسیم تأمین میشود، اما همچنان کمبود کلسیم در گلخانه مشاهده میشود. در مواردی نیز مشاهده میشود در آنالیز برگی میزان کلسیم در حد مطلوب است و هیچ کمبودی وجود ندارد، اما همان گیاه در میوه‌ها با کمبود شدید این عنصر مواجه شده است.
دلیل این اتفاق در گیاهان چیست؟
همان‌طور که گفته شد کلسیم یک عنصر کم تحرک در گیاه است و جذب آن به واسطه تبخیر و تعرق برگی اتفاق می‌افتد. بنابراین زمانی که روزنه‌های برگ بسته باشد، جذب ریشه‌ای کلسیم صفر میشود. روزنه‌های برگ در شرایط هوای گرم و آفتاب شدید برای جلوگیری از هدر رفت آب بسته میشود که این یک مکانیزم دفاعی گیاهان است، اما باعث میشود جذب کلسیم کاهش یابد.
همین موضوع در شرایطی که رطوبت هوا بالا است نیز اتفاق می‌افتد، در این شرایط به دلیل بالا بودن فشار بخار آب، تبخیر و تعرق کاهش یافته و به همان نسبت جذب کلسیم نیز کاهش می‌یابد.
موضوع جذب کلسیم زمانی بحرانی میشود که نسبت حجم به سطح افزایش می‌یابد.
اندامی که نسبت حجم به سطح آن بالا است میوه‌ها هستند، به همین دلیل در مقایسه با برگ که نسبت حجم به سطح پاینی دارد در میوه‌ها کمبود کلسیم به شدت افزایش می‌یابد و همواره این کمبود در قسمت تهتانی میوه شدیدتر است.
عوارض ناشی از کمبود کلسیم
تا به اینجا با چگونگی جذب و انتقال کلسیم در اندام‌های گیاه آشنا شدیم و می‌دانیم عنصر کلسیم برای بالابردن کیفیت سیب ضروری است. با این وجود کمبود این عنصر سبب ایجاد عوارض فیزیولوژی میشود. در ادامه برخی از این عوارض معرفی میشود.
لکه تلخی
عارضه لکه تلخی سيب در اثر عدم تعادل عناصر معدنی مانند كلسيم، منيزيم و پتاسيم در داخل ميوه ايجاد مي‌شود. سطوح پائين كلسيم و سطوح بالاي پتاسيم و منيزيم در بافت ميوه، از علل اصلی اين عارضه است. يکی از عوامل اصلی اين عدم تعادل، كمبود عنصر كلسيم است. حركت كلسيم در درون گياهان بسيار كند بوده و به دليل محصور شدن آن در واكوئل‌ها حركت آن در درون گياه فقط از طريق آوندهاي چوبی امکان‌پذير است. كلسيم جذب شده به اين طريق در برگ‌ها تجمع يافته و به هنگام تجزيه برگی نيز، غلظت كلسيم در برگ‌ها در حد كفايت است، ولی در تابستان كه هوا گرم‌تر و ميوه‌ها درشت‌تر میشود و نياز بيشتري به كلسيم دارد، تبخير از سطح برگ به مراتب بيشتر از سطح ميوه‌ها بوده و به همين دليل آن مقدار كمی از كلسيم كه توسط آوندهاي چوبی به ميوه می‌رسيد نيز كاهش يافته و عليرغم باال بودن غلظت كلسيم در برگ‌ها، ميوه دچار كمبود كلسيم میشود. از اين رو با وجود غلظت بالای كلسيم در خاك‌هاي ايران، عارضه تلخی به وفور در باغات ميوه ديده میشود.
لکه چوب پنبه‌ای
شيوع اين عارضه در باغاتی كه رشد رويشی شديدي دارند، بيشتر است. در اين عارضه تعادل عناصر غذايی ميوه به هم می‌خورد. ميزان كلسيم در ميوه‌هاي مبتلا پايين است. كلسيم در تقسيم سلولی نقش دارد و در شرايط كمبود كلسيم، يک ماه پس از اتمام تقسيم سلولی طبيعی، هسته سلول‌ها بدون تقسيم سيتوپالسم سلولی شروع به تقسيم نموده و در اثر فشار هسته‌ها ديواره سلولی پاره میشود و توده چوب پنبه‌اي تشکيل میشود.
سوختگی سردخانه‌ای
این عارضه ناشی از تجمع يک تركيب بنام آلفا فارنسن در لایه كوتيکولی روي پوست ميوه و اكسيد شدن آن است. شدت شيوع آن در سال‌هايی كه هوا قبل از برداشت گرم و خشک باشد، و ميوه‌ها نارس برداشت شوند در ميوه‌هايی كه غلظت كلسيم ميوه پايين است، بيشتر است. همچنين اگر وضعيت تهويه سردخانه ضعيف باشد، عارضه تشديد میشود.
جمع‌بندی
با توجه به ویژگی‌های عنصر کلسیم و تأثیر آن روی کیفیت سیب و جلوگیری از عوارض فیزیولوژیکی، تأمین اصولی و کافی این عنصر برای گیاه ضروری به‌نظر می‌رسد. لذا برای تأمین کافی این عنصر مشاوره با کارشناسان کشاورزی توصیه میشود.
