کلزا | صفر تا صد کشت

مقدمه

کلزا یکی از محصولات کشاورزی مهم و تنها گیاهی است که از دانه‌های آن روغن خوراکی باکیفیت بالا به دست می‌آید. این گیاه از خانواده کلزایی به عنوان یک گیاه روغنی از اهمیت بسیاری در سراسر جهان برخوردار است. کلزا به عنوان منبع اصلی روغن کانولا شناخته می‌شود که برای پخت‌وپز، تهیه مارگارین و محصولات خوراکی دیگر به کار می‌رود. علاوه بر روغن، کلزا دانه‌هایی با ارزش غذایی بالا تولید می‌کند که به عنوان خوراک دام و طیور نیز استفاده می‌شوند.

کشت کلزا به عنوان یک محصول کشاورزی استراتژیک موردتوجه کشورها قرار گرفته است. این گیاه به طور گسترده در مناطق مختلف دنیا کشت می‌شود و مزایای بسیاری دارد. به عنوان یک گیاه پایا، کلزا می‌تواند خاک را بهبود دهد و باعث کاهش تخریب خاک شود. همچنین، کلزا می‌تواند در تناوب محصولات کشاورزی به عنوان یک محصول پاییزه کشت شود و به کنترل علف‌های هرز و بیماری‌ها]کمک کند.

علاوه بر استفاده‌های خوراکی و کشاورزی، کلزا به عنوان منبعی برای تولید سوخت‌های حیوانی و بیودیزل نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. این گیاه به دلیل سازگاری با شرایط محیطی مختلف و پتانسیل تولید بالای روغن، در تلاش برای تبدیل به یک منبع پایدار و سبز انرژی نیز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.

به طور خلاصه، کلزا یک گیاه بسیار متنوع و کاربردی است که در صنایع مختلف از جمله کشاورزی، غذا، انرژی و صنعتی به کار می‌رود و نقش مهمی در تأمین روغن خوراکی باکیفیت و سایر نیازهای جامعه ایفا می‌کند.

قدمت

كلزا (Brassica) گونه‌ای از گیاهان درون خانوادة چلیپاها (Brassicaceae) است. این گیاه به عنوان یکی از مهم‌ترین گیاهان روغنی و سبزی‌ها در جهان شناخته می‌شود. منشأ دقیق کلزا هنوز مشخص نیست، اما مؤید تاریخچه کشت آن در مناطقی مانند هندوستان، چین و ژاپن 2000 سال قبل از میلاد است. گونه وحشی B.Compestris همگن در اروپای غربی تا چین یافت می‌شد. همچنین برخی اعتقاد دارند که می‌توان وطن اصلی کلزا را در مناطقی مانند پاکستان، افغانستان و کناره‌های دریای مدیترانه نیز جستجو کرد. جالب است که ریشه‌های گیاه کلزا در غرب و برگ‌های آن در شرق برای تغذیه انسان مهم تلقی می‌شوند.

کلزا در اوایل قرن نوزدهم در اروپا اهمیت داشته و در اروپای شرقی، دانمارک، روسیه و سوئد تولید آن افزایش یافته. اما تا دهه 1930، تولید کلزا به حدی افزایش یافت که به یکی از مهم‌ترین منابع روغن در اروپا تبدیل شد. در سال 1930، تولید سارسون در هندوستان، پاکستان و چین به حدود 3 میلیون تن رسید. احتمالاً رومیان واقعیت شلغم روغنی را معرفی کرده‌اند، اما در شمال اروپا در قرون وسطی، کلزا به عنوان مهم‌ترین منبع روغن‌چراغ برای روشنایی شهرها به کار می‌رفت. کشت کلزا به عنوان گیاهی روغنی در قرن سیزدهم معمول شد.

انگلستان در قرن هفدهم صنعت روغن‌گیری داشت که این روغن جهت مصرف خانگی استفاده می‌شد و حتی بخشی از آن صادر می‌گشت. با اینکه این روغن به عنوان ماده‌ای برای روشنایی استفاده می‌شد، اما فقرا آن را به عنوان یک منبع غذایی مصرف می‌کردند. در دهه‌های اخیر کلزا به عنوان یک منبع اصلی روغن خوراکی در جهان می‌شود.

گونه‌های اصلی کلزا

کلزا دارای تنوع ژنتیکی بالایی است و انواع مختلفی از این گیاه با ویژگی‌های مختلف در سراسر جهان وجود دارد. دو نوع اصلی گونه کلزا عبارت اند از کلزای معمولی و کلزای وحشی.

 Brassica napus (کلزای معمولی): این گونه به عنوان کلزای روغنی شناخته می‌شود و به دلیل دانه‌های دارای روغن باکیفیت بالا، بسیار مورداستفاده برای تولید روغن خوراکی قرار می‌گیرد.

Brassica rapa (کلزای وحشی یا شلغم روغنی): این گونه شامل زیرگونه‌های مختلفی است که شلغم‌های روغنی متنوعی تولید می‌کنند. برخی از زیرگونه‌های مهم آن شامل کلم چینی (Chinese cabbage)، سارسون (Sarson) و توریا (Torai) هستند. این گیاهان به عنوان منابع مهمی از روغن و سبزی در مناطقی از جهان مورد کشت و مصرف قرار می‌گیرند.

پژوهش‌های ژنتیکی

کلزا یک گیاه آمفی دیپلوئید است که از تلاقی شلغم روغنی با کلم به وجود آمده است. این گیاه مورد مطالعات ژنتیکی جهت بهبود عملکرد و ویژگی‌های آن قرار گرفته است.

در سال 1979، عبارت کلزا به عنوان نام عمومی برای تمام ارقام زراعی کلزا که حاوی حداکثر 2% اسید اروسیک و کمتر از 30 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم ماده خشک در کنجاله‌ها هستند، انتخاب شد. کلزاهایی که در ایران کشت می‌شوند از نوع خوراکی برای انسان‌ها هستند و کنجاله‌های آنها نیز برای خوراک دام بسیار مناسب است.

ویژگی‌های غذایی کلزا

روغن کنجاله کلزا دارای مقدار معقولی پروتئین (حدود 46%)، چربی (حدود 43%)، و فسفر (حدود 2. %) است. این مواد غذایی کلزا آن را به یک منبع غذایی مفید و تغذیه‌ای می‌توانند.

با توجه به مزایای غذایی و تجاری کلزا، تولید و مصرف آن در جهان ادامه دارد و نقش مهمی در تأمین منابع روغنی و پروتئینی جهانی ایفا می‌کند.

مصرف روغن کلزا

روغن کلزا نقش مهمی در تأمین روغن خوراکی برای مردم دنیا ایفا می‌کند. حدود 12% از نیاز جهانی به روغن خوراکی توسط روغن کلزا تأمین می‌شود. این روغن، در مقایسه با دیگر روغن‌های گیاهی، مانند سویا و پنبه‌دانه، مقام سوم را در میان مصرف‌کنندگان جهانی دارد.  روغن كنجاله كلزا داراي 46.5% پروتئين، 3.5% چربي، 1.2% فسفر قابل استفاده كه نسبت به كنجاله سويا برتري دارد.

میزان تولید جهانی

در حال حاضر، کلزا به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع روغن در جهان شناخته می‌شود. در سال 2019 تولید جهانی روغن کلزا به 24 میلیون تن رسید. کانادا، چین و هند 40% از کل تولید دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. کانادا بزرگترین صادرکننده این محصول در سال 2019 بوده است که توانسته 3.2 میلیون تن (تقریبا 76% از کل تولید جهان) را صادر نماید.

كشت كلزا در ايران

در سال 1401 مساحت کل زیر کشت کلزا 153,536 هکتار بوده که شامل 129,225 هکتار کشت آبی و 24,312 دیم می‌باشد. میزان تولید در همین سال 290,840 تن (253,107 تن کشت آبی و 37,733 کشت دیم) به دست آمده است. عملکرد این محصول نیز 1,959 کیلوگرم در هکتار برای کشت آبی و 1,552 کیلوگرم در هکتار برای کشت دیم بوده است.

مطالعات و تحقيقات در سطح كشور نشان داده كه در بين كشت گياهان دانه روغني كلزا داراي امكانات ويژه‌اي براي توسعه و گسترش در كشور را دارد كه مي‌تواند به مرز اقتصادي قابل‌قبولی برسد. افزایش سطح زیر کشت کلزا در کشور نشان از توجه بیشتر به این گیاه روغنی دارد، و این می‌تواند به توسعه اقتصادی و کشاورزی مثبت همچون افزایش تولید، ایجاد شغل، و تقویت اقتصاد کشور منجر شود. همچنین، آموزش کشاورزان در زمینه تکنیک‌های بهتر کشت و برداشت کلزا نیز می‌تواند به بهره‌وری و کیفیت محصولات کمک کند.

علت توجه كشاورزان و دست‌اندركاران به اين گياه به‌صورت خلاصه عبارت است از:

• عملكرد بالاي آن نسبت به ساير گياهان
• ثبات نسبي عملكرد
• صفات زراعي مطلوب
• وجود بازار مطمئن
• قابليت جايگزيني در تناوب
• دامنه حرارتي پايين و امكان رشد
• مقاوم در مقابل رطوبت‌هاي بالا
• مقاومت نسبي به سرما
• مقاومت نسبي به خشكي
• مقاومت به بيماري‌ها
• امكان انجام عمليات مكانيزه
• استفاده از فراورده‌هاي جنبي آن
• استفاده در صنعت
• استفاده در زنبورداري
• روغن خوراكي بدون كلسترول
• امكان تناوب با گندم و برنج
• امكان كشت پاييزه و بهاره آن
• استفاده از كنجاله آن براي تغذيه دام

اسيدهاي چرب موجود در چربي‌ها و روغن‌ها

اسيدهاي چرب موجود در چربي‌ها و روغن‌ها در جدول ذيل آورده شده است:

روغن يا چربي	درصد اسيدهاي چرب غيراشباع دوبانده	درصد اسيدهاي چرب غيراشباع تك‌بانده	درصد اسيدهاي چرب اشباع
كلزا	29	65	5
آفتابگردان	69	20	11
ذرت	61	25	13
زيتون	9	77	14
سويا	61	23	16
بادام‌زميني	34	49	18
پنبه دانه	54	19	27
چربي خوك	12	47	41
نخل روغن	10	39	52
نارگيل	2	6	92

گياه‌شناسي كلزا

کلزا به عنوان یک گیاه روغنی مهم با ویژگی‌های مختلف در زمینه‌های گیاه‌شناسی مطالعه می‌شود. در زیر به برخی از ویژگی‌های گیاه‌شناسی کلزا اشاره می‌شود:

کلزاری معمولی(Brassica napus)

ریشه

کلزا یک گیاه دارای یک ریشه اصلی و عمودی است. ریشه اصلی اغلب بلند و قوی است و ریشه‌های جانبی متعددی دارد که اهمیت کمتری نسبت به ریشه اصلی دارند. این ریشه‌های جانبی به طور عمومی به صورت افقی رشد می‌کنند و عمق کمتری در خاک دارند.

ریشه اصلی کلزا حدود 80 سانتیمتر در خاک عمیقاً فرومی‌رود و اهمیت زیادی در مقابله با تنش کم‌آبی در مناطق خشک دارد. این ریشه اصلی به گیاه این امکان را می‌دهد که آب و مواد غذایی مورد نیاز خود را از عمق خاک استخراج کند و در شرایط کم‌آبی با موفقیت رشد کند.

ساقه

ساقه کلزا در انواع مختلف واریته‌ها ممکن است ارتفاع‌های مختلفی داشته باشد، این ارتفاع معمولاً بین 80 تا 150 سانتی‌متر و در برخی موارد از 60 تا 180 سانتی‌متر متغیر است. ساقه کلزا دارای شاخه‌های فرعی بسیاری است که تعداد آنها بستگی به تراکم بوته‌ها و نوع واریته دارد. به طور عمومی، حدود 8 تا 10 شاخه فرعی از ساقه اصلی منشعب می‌شود.

تراکم بوته‌ها در ارتفاع ساقه و تشعشع شاخه‌ها تأثیر قابل‌توجهی دارد. عواملی مانند نوع کشت (بهاره یا پاییزه)، منطقه کاشت، ویژگی‌های خاک نیز بر ارتفاع ساقه و تشعشع شاخه‌ها تأثیر می‌گذارند. ازاین‌رو، در مدیریت کلزا، انتخاب واریته مناسب، شیوه کاشت، مدیریت خاک به‌دقت باید مد نظر قرار گیرد.

برگ كلزا

برگ‌های کلزا معمولا رنگ سبز مایل به آبی دارد. شکل این گیاه به صورت بیضی‌ است و دارای شیارها و برش‌هایی هستند که به صورت منظم و متناوب در ساقه قرار دارند. این برگ‌ها به‌تدریج در طول رشد گیاه شکل می‌گیرند.

پس از جوانه‌زنی، اولین برگ‌های واقعی شکل می‌گیرند. مدت‌زمان رشد و اندازه برگ‌ها تحت تأثیر عوامل محیطی مانند نوع کاشت (بهاره یا پاییزه) قرار دارد. ترتیب قرارگیری برگ‌ها بر روی ساقه به صورت زیر است:

• برگ‌های بالایی به برگ‌های پایینی پهن می‌شوند.
• برگ‌ها دارای نوک‌تیز هستند و به حدی به ساقه چسبیده‌اند.
• در آغاز دوره گلدهی، ریزش برگ‌ها تأثیر منفی بر روی عملکرد محصول دارد. اما پس از مرحله گلدهی، تأثیر چشمگیری ندارد. این نشان می‌دهد که تا زمان گلدهی، برگ‌ها نقش مهمی در تولید محصول دارند، اما پس از آن، اندام‌های دیگر گیاه (مانند ساقه و دیواره‌های غلاف) تأثیر کاهشی از جریان فتوسنتزی بر اثر ریزش برگ‌ها را جبران می‌کنند.

دانه كلزا

وزن هزار دانه کلزا بسته به نوع رقم، محل قرارگیری خورجین‌ها در بوته، فصل کاشت، نوع روش زراعت و مکان توسط عوامل مختلفی تعیین می‌شود و معمولاً بین 4 تا 6 گرم متغیر است. بذر رقم‌های پاییزه معمولاً سنگین‌تر از رقم‌های بهاره است و ظاهر می‌شود که بذر کلزا تا حدود 30 تا 40 روز بعد از تلقیح رسیده و آماده برداشت می‌شود.

رنگ بذرهای کلزا متنوع بوده و از قهوه‌ای تا قهوه‌ای سیاه متغیر است. در دوران اخیر، برخی از رقم‌های کلزا توسط پژوهش‌ها توانسته‌اند بذرهای زردرنگ داشته باشند. میزان پروتئین در بذر کلزا در ارقام مختلف معمولاً بین 10 تا 45 درصد متغیر است، و مقدار روغن موجود در بذر نیز متغیر بوده و معمولاً بین 35 تا 54 درصد است.

تا به امروز، در آزمایش‌ها به نژادهایی از کلزا رسیده‌ایم که مقدار روغن بذر آن‌ها به حدود 60 درصد هم رسیده است. این تنوع در محتوای پروتئین و روغن کلزا از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و به کشاورزان انتخاب ارقام متناسب با نیازهای خود امکان می‌دهد.

گلدهي كلزا

آرایش گل در گیاه کلزا به صورت خوشه‌های بلند قرار دارد که گل‌ها در انتهای ساقه اصلی و شاخه‌های فرعی آنها رشد می‌کنند. بیشترین تعداد از غلات بارور بر روی خوشه‌های انتهایی و شاخه‌های بالایی که بیشترین تولید را دارند، قرار دارند. گل‌های کلزا عموماً دارای رنگ زرد و روشن بوده و از چهار کالیکس و چهار پتال و شش گلبرگ تشکیل شده‌اند.

گل‌های گونه B.napus خودگشن هستند و دگرگشنی در درصد‌های مختلفی میان 22 تا 32 درصد گزارش شده است. در واقع، گل‌های کلزا در انتهای گیاه بیشترین نور را جذب و دفع می‌کنند، تقریباً حدود 60 درصد از این پروسه نورپراکنی در اینجا اتفاق می‌افتد.

گلدهی در کلزا معمولاً سه تا پنج هفته به طول می‌انجامد. انتهای گلدهی در ساقه‌های اصلی و شاخه‌های فرعی تقریباً هم‌زمان است و گل‌هایی که در 16 روز اول شکفته می‌شوند، در عملکرد گیاه نقش مهمی دارند. در واقع، گل‌هایی که دیرتر از این موعد شکفته شوند، ممکن است به دانه‌بندی ضعیفی دچار شوند. تعداد گل‌ها در شاخه‌های فرعی به‌مراتب کمتر از شاخه‌های اصلی است و اکثر گل‌ها در شاخه‌های فرعی به تکامل نمی‌رسند.

ميوه كلزا

میوه کلزا به نام «خورجین» شناخته می‌شود. این میوه دارای یک غلاف بلند و باریک است که به طول 5 تا 10 سانتیمتر و عرض 2 تا 5 میلی‌متر می‌رسد. غلاف خورجین دارای دو برچه است که توسط یک دیواره از یکدیگر جدا می‌شوند. یک ویژگی جالب در خورجین این است که وقتی میوه رسیده، این دیواره‌ها پاره می‌شوند و دانه‌ها به بیرون منتشر می‌شوند. این پدیده ژنتیکی بوده و ممکن است خسارت قابل‌توجهی به محصول وارد کند. هر غلاف معمولاً شامل 15 تا 40 عدد بذر کوچک و گرد است که پس از پاره شدن دیواره، به آزادی بذرها منجر می‌شود.

 

نيازهاي خاكي كلزا

نیازهای خاکی کلزا از اهمیت بسیاری برخوردارند و برای رشد و عملکرد بهتر این گیاه باید به آنها توجه ویژه‌ای داشت:

نوع خاک

کلزا در انواع مختلف خاک‌ها رشد می‌کند، از رسی تا شنی. با این حال، برای جلب جوانه و رشد بهتر، باید بستر بذر به نحوی تهیه شود که بذرهای کوچک کلزا بتوانند به‌راحتی زمین را شکافته و جوانه بزنند.

pH خاک

pH خاک برای کلزا باید در محدوده 6.2  تا 7 باشد. این مقدار pH مناسب برای رشد بهتر کلزا است.

شوری خاک

کلزا به خاک‌های شور مقاومت نشان می‌دهد. اما حداکثر مقدار شوری خاک که کلزا تحمل می‌کند حدود 5 تا 6 میلی‌موس بر سانتی‌متر مربع است. افزایش شوری خاک به‌ازای افزایش این مقدار می‌تواند به کاهش عملکرد منجر شود.

تهویه خاک

کلزا نیاز به خاکی با تهویه مناسب دارد تا ریشه‌های آن به‌راحتی تنفس کنند. برای افزایش تهویه خاک، می‌توان از عملیات تخریب و تراکم برداشت خاک استفاده کرد.

تغذیه معدنی

برای رشد و توسعه بهتر، کلزا به عناصر معدنی مختلف نیاز دارد. این شامل عناصری مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و سایر مواد مغذی است. بهتر است قبل از کاشت کلزا، تست خاک انجام شود و مطمئن شوید که تمامی عناصر مورد نیاز به خاک افزوده شوند.

مدیریت آب

مدیریت مناسب آب نیز برای کشت کلزا حائز اهمیت است. باید تاحدامکان از رطوبت مناسب خاک اطمینان حاصل شود و بیش‌به‌بیش‌یابی آب جلوگیری شود.

با رعایت این نیازهای خاکی، کشاورزان می‌توانند عملکرد بهتری از کشت کلزا به دست آورند و محصول باکیفیت‌تری تولید کنند.

اگر در زمینه کشت کلزا نیاز به مشاوره دارید، کارشناسان کشاورزی اگروتک به صورت رایگان پاسخگوی شما هستند. 

كاشت كلزا

تهيه بستر كاشت

کاشت کلزا نیاز به تهیه بستر بذر مناسب دارد تا بذرها بهترین شرایط را برای جوانه‌زنی و رشد داشته باشند. مراحل تهیه بستر بذر کلزا به شرح زیر است:

شخم زمین

در ابتدا باید زمین را با استفاده از گاوآهن یا تراکتور به عمق حدود 20 سانتی‌متر شخم زد. این کار علاوه بر حفظ رطوبت، نفوذ ریشه‌ها به عمق خاک را هم تسهیل می‌کند.

ازبین‌بردن کلوخه‌ها

برای از بین‌بردن کلوخه‌ها و سطحی کردن خاک، دو بار دیسک عمود بر هم ضروری است.

تهیه بستر نهایی

برای صاف‌کردن خاک و تسهیل در حرکت بذرپاش، از ماله (آلات خاک‌کنی) استفاده می‌شود. این مرحله موجب می‌شود که سطح خاک به شکل یکنواختی برای کاشت آماده شود.

استفاده از علف‌کش

برای کنترل علف‌های هرز در زمین، می‌توان از علف‌کش‌های مناسب مانند ترفلان استفاده کرد. این عمل به علف‌های هرز در خاک افتتاحیه جلوگیری می‌کند. لازم است تا ترفلان را به عمق حدود 5 سانتی‌متری با خاک مخلوط کرده و سپس به کاشت بذر اقدام نمود.

با رعایت این مراحل، می‌توان بستر بذر مناسبی برای کاشت کلزا فراهم کرد و عملکرد بهتری از این محصول را به دست آورد.

عملیات ضروری در کشت کلزا

براي كاشت كلزا در پاييز انجام عملیات زیر لازم است:

نوع دستگاه	عمليات	تاريخ انجام عمليات مناطق سردسير	تاريخ انجام عمليات مناطق گرمسیر
گاوآهن	شخم	شهريورماه	تا آبان‌ماه
ديسك	تهيه بستر	شهريورماه	تا آبان‌ماه
ماله	تهيه بستر	شهريورماه	تا آبان‌ماه
ردیف‌کار	كاشت	حداكثر آخر شهريور	حداكثر تا نيمه آبان‌ماه
كمباين	برداشت	مردادماه سال بعد	خردادماه سال بعد

تاريخ كاشت

تاریخ کاشت کلزا بسیار مهم است و به طور عمده بر رشد و عملکرد گیاه تأثیر می‌گذارد. در کاشت کلزا به نکات زیر توجه داشته باشید:

زمان کاشت

کاشت کلزا معمولاً باید حدود 6 تا 7 هفته قبل از شروع اولین یخ‌بندان انجام شود. این زمان به عنوان «کاشت زودهنگام» شناخته می‌شود و به دلیل آنکه گیاهان در این مرحله می‌توانند آب و مواد غذایی بیشتری جذب کنند، سبب افزایش رشد بوته‌ها شده و مقاومت به سرما را نیز زیاد می‌کند. انتخاب تاریخ کاشت باید با توجه به شرایط آب‌وهوایی منطقه و انتظارات در خصوص سرمازدگی در زمستان انجام شود. اگر در منطقه سرمازدگی زودهنگام انتظار می‌رود، کاشت زودهنگام توصیه می‌شود.

مشاهده رشد گیاه

قبل از شروع زمستان، باید رشد بوته‌ها را مشاهده کرده و اطمینان حاصل کنید که گیاهان به‌اندازه کافی رشد کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال، بوته‌های با حداقل هشت برگ و ریشه عمودی به‌اندازه حداقل 20-15 سانتی‌متر معمولاً درجه حرارت مناسب برای زمستان را تحمل می‌کنند. در فصل پاییز، رشد بوته‌ها به‌شدت تأثیر می‌پذیرد. برای داشتن بوته‌های با اندازه مناسب در زمستان، کاشت زودهنگام توصیه می‌شود.

مقدار بذر

مقدار بذر کلزا برای کاشت و تراکم مطلوب معمولاً بر اساس تعداد بوته‌های موردنظر در هر هکتار تعیین می‌شود. برای کاشت کلزا در تراکم مناسب، می‌توانید از میانگین تعداد بذر در هر کیلوگرم بذر و تعداد بوته‌ها در هر مترمربع استفاده کنید. در اینجا مقدار بذر متناسب با تراکم‌های مختلف آورده شده است:

 تراکم 20 بوته در مترمربع: این تراکم معمولاً برای جلوگیری از افزایش علف‌های هرز و حفظ میزان عملکرد مناسب مورداستفاده قرار می‌گیرد. برای این تراکم، حدود 4-5 کیلوگرم بذر کلزا برای هر هکتار کافی است.

تراکم 60-80 بوته در مترمربع: این تراکم به عنوان متوسط و مناسب برای کلزا در نظر گرفته می‌شود. برای این تراکم، حدود 5-7 کیلوگرم بذر کلزا برای هر هکتار مناسب است.

تراکم بیش از 100 بوته در مترمربع: این تراکم ممکن است به سرمازدگی گیاهان و خواب‌آلودگی آنها منجر شود و عملکرد را کاهش دهد. برای این تراکم، حدود 7-9 کیلوگرم بذر کلزا برای هر هکتار توصیه می‌شود.

به‌هرحال تراکم مناسب باید با توجه به شرایط منطقه و متغیرهای محیطی تعیین شود. همچنین، برای دانه‌دهی بهتر و کاهش ضایعات، از بذر با خلوص بالا استفاده کنید.

عمق و فاصله رديف‌هاي كاشت

عمق و فاصله ردیف‌های کاشت در کاشت کلزا نقش مهمی در عملکرد نهایی دارند. در نظر داشته باشید:

عمق کاشت مناسب برای کلزا عموماً در بازه 1.5  تا 2.5 سانتی‌متر است. در خاک‌های مرطوب، می‌توانید در عمق 2 سانتی‌متر کاشت کنید. اما اگر عمق کاشت بیشتر از 5 سانتی‌متر باشد، جوانه‌زنی بذور به تأخیر می‌افتد. همچنین، در خاک‌های سنگین با سطح سفت، جوانه‌زنی کلزا به صعوبت اتفاق می‌افتد.

فاصله کاشت معمولاً بین 25 تا 35 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. این فاصله توسط بذرکارهای غلات دانه‌ریز قابل‌تنظیم است. در عمل، فاصله کاشت تأثیر زیادی در عملکرد نهایی ندارد، اما فاصله کمتر می‌تواند رقابت علف‌های هرز را کاهش دهد و ممکن است به کاهش ریزش نیز منجر شود.

تیم اگروتک به شما توصیه می‌کند که عمق و فاصله کاشت را با توجه به شرایط خاک و منطقه کاشت و توصیه‌های تولیدکننده بذر بررسی کرده و تنظیم کنید. همچنین، تجربه مستمر و نظارت بر کاشت می‌تواند به بهبود عملکرد کاشت کلزا کمک کند. چنان چه در این زمینه نیاز به مشاوره دارید با ما در ارتباط باشید.

آبياري كلزا

آبیاری کلزا در مراحل مختلف رشد گیاه به صورت منظم و مناسب بسیار مهم است تا عملکرد مطلوبی از کاشت به دست آید. مراحل حساس به آبیاری در کاشت کلزا شامل موارد ذیل می‌شود:

• مرحله جوانه‌زنی و رشد اولیه گیاهچه
• مرحله ساقه رفتن
• مرحله گلدهی
• مرحله رشد غلاف
• مرحله پرشدن دانه

در هر مرحله، نیاز به آب ممکن است متغیر باشد، اما نگهداری از تأمین آب مناسب برای کلزا در تمام مراحل رشد بسیار حیاتی است. برای بهره‌برداری بهینه و کاهش اثرات کمبود آب، آبیاری بر اساس نیاز گیاه و شرایط محیطی منطقه باید برنامه‌ریزی شود.

کمبود آب در مراحل مختلف رشد کلزا، به‌ویژه در مرحله جوانه‌زنی و رشد اولیه گیاهچه، تأثیرات مخربی بر روی عملکرد نهایی دارد. آبیاری در زمانی مناسب در این مراحل می‌تواند از تأخیر در رشد گیاهچه جلوگیری کرده و باعث تشکیل یک گیاهچه یکنواخت و سلامت شود. آبیاری در مرحله جوانه‌زنی پس از کاشت یا قبل از آن به‌صورت هيرم‌كاري، آبياري دوم 7-5 روز بعد از آن در مرحله سبز شدن و رشد گياهچه انجام مي‌شود. آبياري در مرحله ساقه رفتن باعث انتقال مواد، فتوسنتز و مواد ذخيريه شده در ريشه و طوقه به اندام‌هاي هوايي مي‌گردد.

مرحله گلدهی نیز یکی از مراحل حساس در تشکیل دانه‌های کلزا است. کمبود آب در این مرحله می‌تواند باعث کاهش تعداد و کیفیت گل‌ها و در نهایت کاهش عملکرد شود. آبیاری در این مرحله به تأمین نیازهای آبی گیاه در زمان تشکیل گل‌ها و تشکیل دانه‌ها کمک می‌کند.

در مرحله رشد غلاف و پر شدن دانه نیز آبیاری مناسب حیاتی است. کمبود آب در این مراحل می‌تواند منجر به تشکیل ناکامی غلاف، چروکیده شدن دانه‌ها و کاهش وزن هزار دانه و در نهایت کاهش عملکرد و کیفیت دانه‌ها منجرشود.

با توجه به حساسیت کلزا به تأمین آب در مراحل مختلف رشد، برنامه‌ریزی دقیق برای آبیاری و مدیریت بهینه منابع آب در مزرعه‌های کلزا بسیار مهم است تا عملکرد مطلوبی حاصل شود.

برداشت كلزا

 برداشت کلزا یک مرحله بسیار حساس و مهم در فرایند کشت این محصول است. تعیین زمان مناسب برداشت کلزا تأثیر مستقیمی بر عملکرد و کیفیت دانه‌ها دارد. به طور کلی طول دوره رويش گونه‌هاي كلزا از 90 الي 250 روز طول مي‌كشد و زمان رسيدن دانه‌هاي كلزا هنگامي است كه ساقه و غلاف‌ها زرد شده و رنگ آنها كاملاً تيره شود. در اين هنگام دانه‌ها 15% رطوبت دارند و با حركت دادن غلاف‌ها صداي تكان خوردن دانه‌ها در آن شنيده مي‌شود. با این وجود زمان دقیق برداشت به عوامل مختلفی مانند شرایط محیطی و رقم کلزا بستگی دارد که با در نظر داشتن چند نکته کلی می‌تواند در تعیین زمان مناسب برداشت کمک کند:

رنگ و حالت غلاف‌ها

هنگامی که غلاف‌ها کاملاً زرد و تیره شده‌اند، و دانه‌ها به طور قابل‌توجهی خشک شده‌اند، زمان برداشت فرارسیده است. این تغییرات در رنگ غلاف‌ها و حالت دانه‌ها نشان‌دهنده آمادگی برای برداشت هستند.

درصد رطوبت دانه

میزان رطوبت دانه‌ها در زمان برداشت بسیار مهم است. برای کاهش هزینه خشک‌کردن و حفظ کیفیت دانه‌ها، معمولاً درصد رطوبت دانه‌ها در زمان برداشت باید کمتر از 10 تا 15 درصد باشد.

شرایط هوا

برداشت کلزا بهتر است در شرایط هوایی مناسب انجام شود. انتخاب زمان‌های صبح زود یا غروب آفتاب که رطوبت نسبی بیشتری دارد، می‌تواند به جلوگیری از ریزش دانه‌ها و کاهش ضررهای ممکن کمک کند.

رقم کلزا

هر رقم کلزا ممکن است در زمان‌های مختلف بهترین زمان برداشت را داشته باشد. برای هر رقم، توصیه‌های خاصی برای زمان برداشت وجود دارد.

نياز غذايي كلزا

نیازهای غذایی کلزا برای دستیابی به عملکرد بهینه و کیفیت دانه‌ها بسیار مهم هستند. این گیاه نیاز به مقادیر مختلفی از عناصر غذایی دارد که باید به صورت مناسب تأمین شود. انجام آزمایش خاک موثرترین روش در شناسایی نیازهای کشت است؛ نزدیکترین آزمایشگاه‌های آب و خاک را می‌توانید در مکانیاب اپلیکیشن اگروتک بیابید. 

ازت

يكي از مواد غذايي است كه مقدار عملكرد را تحت‌تأثير قرار مي‌دهد. كلزا ازت را به‌صورت نيترات (NO₃) جذب مي‌كند. سپس نيترات در گياه به آمونيم احيا شده و اسيدهاي آمينه نهايت پروتئين‌ها را تشكيل مي‌دهد. كمبود ازت رشد برگ‌هاي اوليه را به تأخير مي‌اندازد و باعث كاهش عملكرد مي‌شود. به‌خصوص در كشت پاييزه به دليل شسته شدن ازت و عدم امكان جذب سريع آن اتلاف زياد است و كاربرد كود ازته به‌خصوص در بهار براي توليد و عملكرد مطلوب ضروري است. كود ازته در جاهايي كه كود ازته زيادي نياز دارند بايد به‌صورت تقسيط مصرف شود. بهترين زمان مصرف 1.3 هنگام كاشت 1.3 هنگام روزت و 1.3 هنگام اوايل غنچه‌دهي است.

فسفر

نياز كلزا به فسفر دو برابر غلات است اما در مقایسه با ازت به مقدار کمتری نیاز است. مصرف زياد فسفر درصد روغن و ميزان پروتئين را افزايش داده، باعث زودرسي كلزا مي‌شود. اين خاصيت فسفر در مناطقي كه دوره رشد كوتاه است، بسيار اهميت دارد. ميزان كود مصرفي بايستي براساس آزمون خاك تعيين شود. كودهاي فسفره بايستي قبل از كاشت با شخم يا ديسك به زير خاك برده شوند.

پتاسيم

پتاسیم یکی از عناصر معدنی مهم برای رشد و عملکرد گیاهان، از جمله کلزا، است. این عنصر غذایی دارای تأثیر مهمی در فعالیت‌های فیزیولوژیکی گیاهان است و در مختلف مراحل رشد گیاه تأثیرگذار است. نیاز کلزا به پتاسیم بيشتر از ازت و فسفر و تقریبا دو برابر سایر غلات می‌‎باشد. در انتهاي گلدهي پتاسيم در ساقه 4 برابر بيشتر از برگ است.

برخی از نقش‌های پتاسیم در رشد کلزا عبارت‌اند از:

جذب نیتروژن و فسفر: پتاسیم به گیاهان کمک می‌کند نیتروژن و فسفر را بهتر جذب کنند، این امر بهبود عملکرد گیاهان و افزایش مقدار محصول را تضمین می‌کند.

حفاظت از گیاه در برابر تنش‌های خشکی: پتاسیم باعث افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش‌های خشکی می‌شود. این عنصر با کمک به حفظ تراز آب در گیاه، از تأثیرات منفی تنش خشکی جلوگیری می‌کند.

مشارکت در فعالیت‌های آنزیمی: پتاسیم در فعالیت‌های بسیاری از آنزیم‌های گیاهی نقش دارد که برای فرآیندهای متنوعی از جمله تصویرسازی، متابولیسم کربوهیدرات، و ترکیب پروتئینی ضروری هستند.

تنظیم فشار اسموزی: پتاسیم نقش مهمی در تنظیم فشار اسموزی در سلول‌های گیاهی دارد که تأثیر بزرگی در تراکم سلولی و حجم سلول دارد.

كمبود پتاسيم كاهش تعداد برگ، نازك ماندن ساقه، سوختگي حاشيه برگ‌ها و كاهش عملكرد را سبب مي‌شود. بنابراین، تأمین مقدار کافی پتاسیم برای کلزا مهم است تا علاوه بر افزایش دوره رشد سريع در بهار و دوره گلدهي عملکرد بهینه و مقاومت در برابر تنش‌های مختلف را تضمین شود.

گوگرد

گوگرد یکی از عناصر مهمی است که برای رشد و توسعه گیاهان، از جمله کلزا، ضروری است. مطالعات نشان داده كه كلزا يكي از گياهان حساس به گوگرد مي‌باشد. این عنصر غذایی در سنتز اسیدهای آمینه که حاوی گوگرد هستند، نقش اساسی دارد. مهم‌ترین اسیدهای آمینه حاوی گوگرد شامل سیستئین و متیونین هستند. در زیر تأثیرات گوگرد در کلزا و برخی نقش‌های آن برای این گیاه ذکر شده است:

سنتز اسیدهای آمینه: گوگرد در ساختار اسیدهای آمینه حاوی گوگرد مانند سیستئین و متیونین دخالت دارد. این اسیدهای آمینه در ترکیب پروتئین‌ها نقش داشته و برای ساختار و فعالیت صحیح پروتئین‌ها ضروری هستند.

سنتز کلروفیل: گوگرد در ساختار کلروفیل دخالت دارد. کلروفیل یک پیگمانت مهم در گیاهان است که نقش اساسی در فتوسنتز دارد و بدون آن، گیاهان قادر به تولید غذا نیستند.

افزایش روغن در دانه کلزا: گوگرد می‌تواند به افزایش میزان روغن در دانه‌های کلزا کمک کند. این موضوع می‌تواند در بهبود کیفیت و ارزش غذایی محصول نقش داشته باشد.

سنتز پروتئین‌ها: گوگرد نقش مهمی در سنتز پروتئین‌های گیاهی دارد. پروتئین‌ها برای رشد و توسعه گیاهان ضروری هستند و کمبود گوگرد می‌تواند منجر به کاهش عملکرد و کیفیت محصول شود.

تأثیر بر رنگ‌پریگی: کمبود گوگرد ممکن است به رنگ‌پریگی برگ‌ها و گل‌ها انجامداده و آنها را زودرس کند.

منيزيم

منیزیم (Mg) یکی از عناصر مهم و ضروری برای رشد و توسعه گیاهان، از جمله کلزا، است. این عنصر مغذی دارای تأثیرات متعددی بر فعالیت‌های فیزیولوژیکی گیاهان است. در ادامه تأثیرات منیزیم در کلزا و نقش‌های آن برای این گیاه ذکر شده است.

تشکیل مرکز کلروفیل: منیزیم اتم مرکزی کلروفیل را تشکیل می‌دهد. کلروفیل یکی از مهم‌ترین پیگمنت‌های گیاهان است که در فرایند فتوسنتز نقش اساسی دارد. بدون منیزیم، کلروفیل تولید نمی‌شود و گیاه قادر به تولید غذا نمی‌باشد.

فعال‌سازی آنزیم‌ها: منیزیم به عنوان کوآنزیم بسیاری از آنزیم‌های مختلف در گیاهان عمل می‌کند. این آنزیم‌ها در فرایندهای متعددی از جمله سنتز پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه نقش دارند.

تأثیر بر رشد گیاهان دانه روغنی: منیزیم در سنتز روغن در گیاهان دانه روغنی مانند کلزا تأثیر مهمی دارد. کمبود منیزیم ممکن است به کاهش میزان روغن در دانه‌ها منجر شود.

حفظ ساختار و رنگ برگ‌ها: منیزیم به عنوان یک جزء اصلی از کلروفیل، در حفظ رنگ سبز برگ‌ها نقش دارد. کمبود منیزیم می‌تواند منجر به رنگ‌پریدگی برگ‌ها شود.

افزایش حساسیت به کمبود کلزیم: کمبود منیزیم می‌تواند حساسیت گیاه به کمبود کلزیم را افزایش دهد.

آهن

آهن (Fe) یکی از عناصر مغذی مهم برای گیاهان است و در فرایندهای متعددی در گیاهان نقش دارد. برخی از نقش‌های آهن در گیاهان عبارت‌اند از:

تشکیل کلروفیل: آهن بخشی از ساختار کلروفیل و مسئول اصلی جذب نور در فرایند فتوسنتز گیاهان است. کلروفیل نور خورشید را به انرژی کیفیتی تبدیل کرده و در فرایند تولید غذا برای گیاه نقش دارد.

فعالیت آنزیم‌ها: آهن به عنوان جزء اصلی برخی از آنزیم‌ها در گیاهان عمل می‌کند. این آنزیم‌ها در فرایندهای مختلف متابولیکی و تنظیمی گیاهان واکنش می‌دهند.

تنظیم فشار اسموزی: آهن نقش مهمی در تنظیم فشار اسموزی سلول‌ها دارد. این فشار به حفظ شکل و ساختار سلولی گیاهان کمک می‌کند.

كمبود آهن ابتدا بر روي برگ‌هاي جوان ظاهر مي‌شود بدين صورت كه بين رگبرگ‌ها زرد شده ولي رگبرگ‌ها سبز باقي مي‌مانند و با پيشرفت كمبود برگ‌ها به سفيدي مي‌گرايند.

روي

روي در سنتز و تجزيه پروتئين‌ها بسيار مؤثر بوده، نقش اساسي در فعالیت آنزيم‌هاي رشد بازي مي‌كند. روي در تشكيل گل ميوه و فتوسنتز بسيار تأثيرگذار مي‌باشد. كمبود روي ابتدا از برگ‌هاي جوان شروع شده و برگ‌ها باريك، نوك تيز شده، و رگبرگ‌ها نسبتاً سبز باقي مي‌ماند.

مصرف زيادي كودهاي فسفره و وجود بي‌كربنات در آب آبياري كمبود روي را تشديد مي‌كنند. كمبود آن باعث كاهش گلدهي و كاهش دانه در غلاف كلزا مي‌گردد.

منگنز

منگنز (Mn) عنصری مهم در تغذیه گیاهان است و در فعالیت‌های بسیاری در آنها نقش دارد. برخی از نقش‌های منگنز در گیاهان عبارت‌اند از:

مشارکت در فرآیندهای تنفسی: منگنز در زنجیره‌های تنفسی گیاهان جزء آنزیم‌هایی است که در تبدیل اکسیژن و گلوکز به آب و انرژی مورد نیاز در هنگام تنفس سلولی شرکت دارند.

ساخت آنزیم‌ها: منگنز جزء تشکیل آنزیم‌هایی که در فعالیت‌های بیوشیمیایی مهم مانند تجزیه و ترکیب مولکول‌ها در گیاهان نقش دارند، مشارکت دارد.

تولید انرژی: منگنز در فرآیند تولید ATP، انرژی اصلی مورد نیاز برای رشد و فعالیت گیاهان، نقش دارد.

كمبود آن در اندام‌هاي جوان آغاز شده و در سطح برگ كلروز نمايان مي‌شود ولي رگبرگ‌ها نسبتاً سبز هستند، همچنين كمبود آن باعث عدم تشكيل گل و ميوه و كاهش كميت و كيفيت محصول مي‌گردد.

بور

بور (Boron) یکی از عناصر مهم برای رشد و توسعه گیاهان است و در فرایندهای متعددی در گیاهان نقش دارد. عنصر بور برای گیاهان بسیار ضروری است و نقش‌های مهمی در فیزیولوژی گیاهان دارد، از جمله:

تقسیم سلولی و رشد بافت‌ها: بور در فرآیندهای تقسیم سلولی و رشد بافت‌ها (مریستم) تأثیر دارد و برای جلوگیری از اختلالات در رشد و توسعه گیاهان ضروری است.

تشکیل جوانه‌ها و گل‌ها: بور نقش مهمی در تشکیل جوانه‌ها و گل‌ها دارد و کمبود آن می‌تواند به تأخیر در جوانه‌زنی و تشکیل گل منجر شود.

ترمیم بافت‌های آوندی: بور در فرآیندهای ترمیم بافت‌های آوندی و تشکیل دیواره‌های سلولی نقش دارد.

متابولیسم قندها و هیدروکربورها: بور در متابولیسم قندها و هیدروکربورها در گیاهان مشارکت دارد.

انتقال آب و تنظیم مقدار آب در سلول‌ها: بور در تنظیم مقدار آب در سلول‌ها و انتقال آب در گیاهان نقش دارد.

انتقال کلسیم و تنظیم نسبت کلسیم به پتاسیم: بور در انتقال کلسیم در گیاهان و تنظیم نسبت مناسب کلسیم به پتاسیم در سلول‌ها نقش مهمی دارد.

تأثیر در رشد و توسعه دانه‌ها: کمبود بور می‌تواند به تأخیر در دانه‌گیری و پر شدن دانه‌ها منجر شود.

جوانه‌زنی: بور در جوانه‌زنی دانه‌گرده‌ها نیز نقش مهمی دارد.

کمبود بور می‌تواند به شکل علائمی نظیر تغییر رنگ و ساختار برگ‌ها، تأخیر در رشد و توسعه گیاه، و کاهش عملکرد منجر شود؛ بنابراین، تأمین منابع بور مناسب برای گیاهان در فرایندهای رشد و توسعه آنها بسیار مهم است.

مس

مس (Copper) یکی دیگر از عناصر ضروری برای گیاهان است و نقش‌های مهمی در فیزیولوژی گیاهان دارد. از محصولات حساس به مس می‌توان به سيب‌زميني، پياز، برنج، سويا، گندم و كلزا اشاره کرد. مس از جذب آن در گیاهان تا آنزیم‌ها و فرایندهای متعددی که در آنها شرکت دارد، تأثیرگذار است:

ساخت كلروفيل و رنگ‌دانه‌ها: مس در ساخت کلروفیل و رنگ‌دانه‌های دیگری که در فرآیند فتوسنتز نقش دارند مؤثر است. کمبود مس می‌تواند به رنگ‌پریشی برگ‌ها و کاهش عملکرد منجر شود.

نقش در آنزیم‌ها: مس در ساخت آنزیم‌های مختلفی که در گیاهان واکنش‌های اکسایشی و تنفسی را کاتالیز می‌کنند نقش دارد. به‌ عنوان‌ مثال، آنزیم‌های اکسیدازها که در تنفس سلولی مشارکت دارند از مس برای فعالیت خود بهره می‌برند.

تنظیم جذب آب: مس در تنظیم مقدار آب در سلول‌ها و انتقال آب در گیاهان نقش مهمی دارد.

جذب و تأثیر pH: جذب مس در گیاهان به مقدار pH خاک مربوط است و با افزایش pH، قابلیت جذب مس کاهش می‌یابد.

کمبود مس می‌تواند به شکل علائمی نظیر رنگ‌پریدگی برگ‌ها، ضعف در توسعه جوانه‌ها و گل‌ها، و اختلال در فرایندهای تنفس و توسعه گیاه منجر شود؛ بنابراین، تأمین مقدار مناسب مس برای گیاهان بسیار مهم است.

با وارد کردن آزمایش خاک در بخش توصیه کودی اپلیکیشن اگروتک برنامه تغذیه رایگان مناسب زمین خود را دریافت کنید. 

آفات

شته ها

سه گونه از شته‌ها نظیر Myzus persicae ,Brevicoryne brassica, Lipaphis erysimi  می‌توانند در زراعت دانه‌هاي روغنی خانواده چلیپائیان خسارتزا باشند. هر سه گونه فوق در صورت شیوع و افزایش جمعیت می‌توانند خسارت زیادي را به طور مستقیم بر محصول وارد کنند و از طریق مکیدن شیره گیاهی، سبب کاهش بنیه و تغییر شکل گیاه کلزا شوند.

شته مومی کلزا Brevicoryne brassica یکی از مهمترین آفات کلزا، شلغم، کلم و خردل وحشی بشمار می‌رود. این نوع به رنگ خاکستري تا تیره و سبز به ابعاد 1.6 تا 2.8 میلی متر بوده؛ داراي کلنی‌هاي متراکم هستند و همواره با موم سفید آردي پوشیده شده‌اند.

عوامل محیطی به ویژه درجه حرارت می‌تواند به طور غیرمستقیم خسارت این آفات را افزایش دهد. چون، تولید‌ مثل و ازدیاد نسل شته‌ها در آب و هواي گرم و مرطوب افزایش می‌یابد به همین دلیل، خسارت عمده این آفت محدود به مزارع کلزا در شمال کشور است. مقاومت شته مومی در برابر سرماي زمستان بالاست و زاد و ولد آن با رسیدن دماي محیط به 5 درجه سانتیگراد شروع می‌شود. این آفت از برگ، ساقه، گل و خورجینهاي کلزا تغذیه کرده و ممکن است سبب انهدام کامل گیاه شود.

حساسترین مراحل آلودگی کلزا به شته مومی مرحله روزت گیاه (4 تا 6 برگی)، تشکیل ساقه، تشکیل غنچه و تشکیل غلافهای اولیه است. ابتدا تجمع شته‌ها در پشت برگها بوده و با ظهور ساقه گل دهنده و جوانه‌ها بر روی آنها تجمع می‌کنند سپس از اواخر زمستان تا اواسط فروردین به حالت طغیانی درمی آید و از رشد گیاه جلوگیری می‌کند.

کنترل زراعی شامل تناوب کشت مناسب با گیاهان غیر میزبان و کنترل علفهای هرز، کشت زودتر و استفاده از ارقام زودرس و کاشت ارقام مقاوم‌تر می‌باشد. در کنترل بیولوژیک می‌توان از کفشدوزک‌ هفت نقطه ای(Coccinella septempunctata)، مگس‌های سیرفید، بالتوری ها و زنبورهای پارازیتوئید استفاده نمود.

کلزا باید هر دو هفته یکبار و با مشاهده آفت هر هفته پایش شود. آستانه مبارزه به این صورت است:

• 2 شته در هر بوته در زمان گیاهچه
• 5 شته به ازای هر برگ در مرحله روزت
• 20 درصد سرها (ساقه های گلدهی) آلوده به شته در مرحله شکوفه دادن
•  مشاهده یک کلونی در هر متر مربع مزرعه

بهتر است براي بالا بردن کارایی شته‌کشها از سموم سیستمیک استفاده گردد و به محض مشاهده شته در سطح مزرعه، عملیات سمپاشی بایستی انجام شود. حمله شته‌ها از حاشیه مزرعه و به صورت لکه‌ای می‌باشد، پس لازم است مبارزه در لکه‌های آلوده صورت گیرد. در این حالت دشمنان طبیعی نیز کمتر صدمه می بینند. خیلی از سموم ممکن است در شرایط سرد و دمای پایین (زیر 15-10درجه) کارآیی خوبی نداشته باشند و برنامه ریزی مبارزه با آفت باید به گونه‌ای باشد که در این شرایط نیاز به سمپاشی نباشد.

آفت شته بر روی ساقه کلزا در مرحله گلدهی

کک

کک‌ها سوسک جهنده ریزی به رنگ سیاه براق، سبز، قهوه‌ای یا آبی تیره به طول 3-2 میلیمتر هستند. دو گونه از این کک‌ها به نامهایPhyllotreta corrugata و Psylliodes cuprea بیشترین فراوانی را دارند.

کک‌ها زمستان را به صورت حشره کامل در زیر خاك و بقایاي گیاهی سپري می‌کنند و در بهار با گرم شدن هوا از پناهگاه زمستانی خود خارج می‌شوند و از برگ کوتیلیدونی بوته‌هاي کلزا و دیگر گیاهان میزبان خانواده چلیپائیان تغذیه می‌کنند. به دنبال جفتگیري حشرات نر و ماده نسل جدیدي تولید می‌شود که در پائیز خسارتزا می‌شوند.

حشره کامل برگها را سوراخ سوراخ می‌کنند و در پاییز (اواخر مهر تا اواسط آذر) درمرحله 2تا 4 برگی کلزا بیشترین خسارت را به مزرعه وارد می‌کند. در جمیعت بالا با تغذیه از جوانه‌های مرکزی، سبب خشک شدن و از بین رفتن گیاهچه می‌شوند. لاروها از ریشه تغذیه و خسارت زیادی ندارد مگر در تراکم بالا، ولی گونه‌های جنس Psylliodes spp در فصل بهار به دمبرگ و ساقه‌های کلزا نیز حمله می‌کنند. خسارت با دستکاری زیاد خاك در سیستم سنتی زیاد می‌شود، همچنین در هوای گرم، آفتابی و خشک تشدید و در هوای خنک، مرطوب و بادی کم می‌شود.

کک کلزا با تله‌های چسبی زرد رنگ در ارتفاع 20 سانتی می‌تواند ردیابی شود. این آفت ابتدا در حواشی مزارع ظاهر شده و سپس به داخل مزرعه حمله می‌کنند. مبارزه در صورت خسارت دیدن 20% تا 25% برگهای قلبی شکل (کوتیلدونی) ضروری است. شخم عمیق و آبیاری در کاهش جمعیت آفت (خصوصا در زمستان) موثر می‌باشد. زمان مبارزه با ظهور و مشاهده اولین حشرات کامل و لاروهای سنین اولیه می‌باشد.

خسارت کک کلزا در مرحله گیاهچه

سوسک منداب

حشره کامل به طول 10– 8 میلی متر و به رنگ قهوه ای – قرمز پیش گرده پهن و دارای یک نوار عرضی تیره می‌باشد.  بالپوش‌ها هر یک دارای دو نوار سیاه رنگ است که یکی در کناره بیرونی و دیگری در کنار بالپوش دیگر قرار دارد. لاروها دارای سه جفت پای سینه‌ای دراز به طول 12-10 میلی متر، سر لارو سیاه رنگ و پشت آن خاکستری تیره و زیر شکم زرد است. در سطح پشتی بدن زگیل‌هایی دیده می‌شود.

زمستانگذرانی این آفت به صورت تخم انجام می‌شود. در اوایل بهار لاروها تفریخ می‌شوند و تغذیه خود را از پارانشیم برگ گیاه میزبان از سر می‌گیرند. سوسک منداب فقط یک نسل در سال تولید می‌کند و خسارت عمده آن توسط حشرات کامل و در مرحله روزت بر روي کلزا و دیگر گیاهان خانواده چلیپائیان ایجاد می‌شود و می‌توانند خسارت قابل توجهی به محصول وارد کنند. حشرات کامل و لارو این آفت از برگ گیاهان خانواده چلیپائیان به خصوص کلزا، شلغم و ترب تغذیه کرده و تنها رگبرگ‌ها را باقی می‌گذارد.

شخم عمیق و آبیاری در کاهش جمعیت آفت (خصوصا در زمستان) موثر می‌باشد. زمان مبارزه با ظهور و مشاهده اولین حشرات کامل و لاروها سنین اولیه است.

خسارت سوسک منداب روی برگ کلزا

سوسک گرده‌خوار

حشره کامل به طول 2.7 -1.5 میلیمتر و به رنگ قهوه‌ای متمایل به سیاه است که سطح پشتی آن بر اثر انعکاس نور به رنگ سبز فلزی پررنگ دیده می‌شود.

حشره کامل تمایل به رنگ زرد داشته، معمولا به صورت گروهی، از غنچه و پلن گلهای خانواده چلیپائیان و بخصوص کلزا تغذیه می‌کنند و در صورت بسته بودن گل، قاعده غنچه را جویده و با ایجاد سوراخی روی آن تخم می‌گذارند و لاروها درون غنچه‌ها و گلها رشد و نمو می‌کنند. کلزا در مرحله غنچه دهی نسبت به خسارت آفت حساسیت بیشتری از مرحله ی گلدهی دارد. اگر جمیعت آفت زیاد باشد، غنچه‌ها از بین رفته و موجب نارسی و عقیمی گل می‌شود.

در بیشتر مناطق بویژه مناطق معتدل کشور، مصادف شدن زمان ظهور سوسکهاي گرده‌خوار (اواسط فروردین تا اواسط خرداد) با اتمام دوره گلدهی ارقام کلزاي تیپ بهاره سبب شده است گیاه زراعی کلزا کمتر مورد حمله این حشرات قرار گیرند. ولی در مناطق سرد و معتدل سرد، گلدهی ارقام کلزاي تیپ زمستانه کاملا با زمان ظهور سوسکهاي گرده‌خوار تطابق دارد و بدین ترتیب، ارقام پاییزه کلزا سوسکهاي بیشتري را تحمل می‌کنند.

سوسک گرده‌خوار کلزا

سرخرطومی ساقه کلزا

این آفت از گونه Ceutorhynchus به رنگ خاکستری متمایل به سفید به طول 4-3 میلیمتر با خرطوم خمیده، بلند و نازك می‌باشد. لارو آن به رنگ سفید تا شیری و بدون پا با کپسول سر تیره‌تر و به طول 6-4 میلیمتر است. تخمها نیز سفید و در سوراخ‌های روی ساقه و یا غلاف مشاهده می‌شوند.

تخم گذاری از اواسط آذر تا اواسط دی در قسمتهای تحتانی ساقه انجام می‌شود. سوراخ‌های تخمریزی روی بافت گیاه از اولین علائم خسارت است. در طول زمستان و بهار لاروهای سنین یک و دو معمولا از دمبرگ و رگبرگ اصلی تغذیه می‌کنند ولی در سن سوم وارد ساقه اصلی و طوقه می‌شوند. این آفت درون ساقه حالت اسفنجی پیدا می‌کند و باعث شکننده شدن و لهیدگی بافت در محل تغذیه می‌شوند. خسارت عمدتا توسط لاروها در غلاف یا ساقه صورت می‌گیرد.

با خسارت به طوقه، بوته در اثر وزش باد و سنگینی غلاف ورس کرده و شاخه‌های جانبی زیادی تشکیل می‌دهد. خسارت این آفت در طوقه، راه را برای ورود بیماریها از جمله بیماری فوما و حشرات پوسیده خوار هموار می‌کند.

در اروپا آستانه اقتصادی، 30-20 سرخرطومی در هر 10 تور زدن در مرحله گلدهی کلزا است. استفاده از تله‌های زردرنگ حاوی آب و سایز روشهای کنترل در صورت مشاهده یک سرخرطومی به ازای هر پنج بوته کلزا و نیز مشاهده حشرات کامل و تخمریزی روی بیش از %20 بوته‌ها ضروری است.

سرخرطومی ساقه کلزا

سوسک گل خوار

دو گونه به نامهای سوسک گل خوار بورو گل خوار سیاه بیشترین فراوانی را دارند. گل خوار بور، به رنگ سیاه مات پوشیده با کرك‌های متراکم زرد روشن هستند. بالپوش‌ها این نوع دارای نقاط سفید کوچک و روی پیش گرده یک خط برجسته قرار دارد.

گل خوار سیاه  به طول 9-12 میلی متر، بالپوش‌ها سیاه و پوشیده از لکه‌های سفید است. پیش گرده دارای دو نوار جانبی سفید می‌باشد.

لاروها در خاك و از منابع گیاهی پوسیده تغذیه کرده و خسارت چندانی ندارند. در مقابل  حشرات کامل از اجزای گلها تغذیه کرده و در صورت تجمع باعث کاهش عملکرد می‌شوند. در اکثرا مواقع جمعیت به حدی نمی‌رسد که مبارزه را توجیه نماید. این آفت  در طول سال های خشک و زمانیکه گلدهی درختان میوه تکمیل می شود خسارت بیشتری وارد می‌کند.

شخم کف باغ در اواخر پاییز و یا اواخر زمستان برای جلوگیری از زمستانگذرانی حشرات کامل توصیه می‌شود. هچنین نصب تله‌های تشت آبی رنگ (دارای آب صابون) به منظور شکار حشرات کامل نیز راهکاری موثر به شمار می‌آید.

تغذیه سوسک گل خوار از گلهای کلزا

بیماری

اسکلروتینیایی

عامل مولد بیماري پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه قارچی به نام  Sclerotinia sclerotiorum می‌باشد. گسترش و شیوع این بیماري در مناطق معتدل بیشتر از مناطق دیگر است.

خسارت بیماري پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه به دلیل مصادف شدن شیوع بیماري با گلدهی کلزا شدیدتر است. چنانچه شیوع این بیماري در مزارع کلزا در مرحله قبل از گلدهی گیاه روغنی کلزا حادث شود، خسارت وارده می‌‎تواند به بیش از 30 درصد برسد. ولی آلودگی مزارع در مراحل انتهایی گلدهی، خسارت اقتصادي به همراه نخواهد داشت. با انتخاب تاریخ کاشت مناسب در مناطق مختلف می‌توان از مصادف شدن شروع مرحله گلدهی کلزا با آزاد شدن آسکوسپورهاي قارچ جلوگیري نمود.

همچنین، خارج کردن بقایاي محصول از مزرعه و سوزاندن آن  گام مهمی در جهت کنترل بیماري پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه است. به علاوه، چون اسکلروتها زنده هستند، غرقاب کردن مزارع آلوده به مدت بیش از 10 روز می‌تواند از طریق کاهش اکسیژن نقش بارزي در کنترل این بیماري داشته باشد.

خسارت بیماري اسکلروتینیایی به ساقه کلزا

سوختگی آلترناریائی

شیوع شدید این قارچ در سالهاي گرم و شرایط آب و هوایی مرطوب و در آخر فصل زراعی دیده می‌شود. در مراحل اولیه رشد، عوامل بیماري ابتدا برگهاي تحتانی و سپس برگهاي فوقانی را مورد حمله قرار می‌دهند و در مراحل بعدي رشد لکه‌هاي ناشی از شیوع این بیماري بر روي ساقه و خورجینها ظاهر می‌شود .لکه‌هاي سیاه متصل به هم ممکن است تمام خورجین را فرا گیرد و منجر به پوسیدگی دانه در داخل خورجین شود.

یکی از مهمترین روشهاي پیشگیرانه کنترل بیماري رعایت فاصله زمانی و فضایی با محصولات آلوده است. به علاوه، کنترل این بیماري با کشت بذور سالم و عاري از بیماري، اجراي تناوب زراعی بلند مدت و کنترل علفهاي هرز امکان‌پذیر است. روش شیمیایی به عنوان تنها راه کنترل موثر این بیماري نیز توصیه شده است.

خسارت بیماري آلترناریایی بر روي کلزا

فیلودي یا گل سبز

بیماري فیلودي توسط ارگانیسمی شبیه میکوپلاسما ایجاد می‌شود و به وسیله یک نوع زنجره با نام علمی Ciculifer haematoceps به گیاهان روغنی کلزا، کنجد، گلرنگ و آفتابگردان منتقل می‌شود. اجزاي گل در بوته‌هاي کلزاي آلوده به این بیماري سبز مانده و شکل برگ به خود می‌گیرند. همچنین فاصله میانگره‌ها کاهش یافته و مادگی به جسمی حجیم و کیسه مانند تبدیل می‌شود. استفاده از ارقام مقاوم، درآوردن و خارج کردن بوته‌هاي آلوده از مزرعه و سوزاندن آنها می‌تواند در پیشگیري از توسعه این بیماري مفید است.

بیماري فیلودي یا گل سبز

ساق سیاه

این بیماري که در استانهای شمالی کشور بسیار شایع است از طریق بذور آلوده، بقایاي آلوده و علفهاي هرز انتقال میابد. این بیماری در صورت شیوع می‌تواند عملکرد کلزا را به طور چشمگیري کاهش دهد. علائم بیماري ساق سیاه یا شانکر ساقه کلزا ابتدا بر روي کوتیلیدونها ظاهر می‌شود ولی تمام اندامهاي گیاهی را می‌تواند مورد حمله قرار دهد. این بیماري ممکن است بخشی از پوست ساقه را تخریب کند.

ساق سیاه با استفاده از ارقام مقاوم به طور چشمگیري قابل کنترل است. همچنین، مدیریت به زراعی نظیر انجام شخم عمیق و زیر خاك نمودن بقایاي محصول، غرقاب کردن مزارع حداقل به مدت 10 روز، جمع آوري و سوزاندن بقایاي گیاهی در خارج از مزرعه و انتخاب بهترین تاریخ کاشت می‌تواند در کنترل بیماری موثر باشد.

خسارت بیماري ساق سیاه بر روی برگ و ساقه کلزا

بیماری ویروسی

از شایعترین بیماريهاي ویروسی می‌توان به بیماري موزائیک شلغم و موزائیک گل کلم اشاره داشت. بیماري موزائیک شلغم سبب پیچش برگها و ظهور لکه‌هاي گرد و رگه‌هاي زرد رنگ بر روي برگهای کلزا می‌شود. بیماري موزائیک گل کلم نیز سبب ایجاد رگه‌هاي زرد بر روي برگهاي کلزا می‌شود و رشد آن را متوقف می‌گرداند و گاهی با لکه‌هاي نکروتیک همراه می‌شود. مبارزه جدي و به موقع با علفهاي هرز و آفت شته در زراعت کلزا به منظور جلوگیري از ابتلا به بیماريهاي ویروسی ضرورت دارد.

علائم بیماري ویروسی موزائیک گل کلم بر روي برگ کلزا

پوسیدگی پایه کلزا

این بیماری معمولاً به دلیل رشد فطری در شرایط مرطوب و خاک به‌هم‌ریخته رخ می‌دهد و می‌تواند به تضعیف گیاهان کلزا و ازبین‌بردن محصول منجر شود.

یونجه زدگی کلزا

این بیماری باعث تشکیل لکه‌های قهوه‌ای تیره روی برگ‌های کلزا می‌شود و ممکن است به کاهش عملکرد محصول منجر شود.

علف هرز

مبارزه با علف هرز در کشت کلزا به دلیل سرعت پایین رشد این محصول حائز اهمیت است. عوامل گوناگونی همچون ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰی، رﻃﻮﺑﺖ، ﺷﺮاﯾﻂ آب و ﻫﻮاﯾﯽ، رﻗﻢ، ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺎﺷﺖ، ﺗﺮاﮐﻢ و ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ، ﻧﻮع ﻋﻠﻒ ﻫﺮز، زﻣﺎن روﯾﺶ و ﺗﺮاﮐﻢ آن بر شدت رقابت کلزا با علف هرز موثر است. علف‌های هرز با کلزا بر سر مواد غذایی، آب و نور رقابت کرده و سبب کاهش عملکرد کمی و کیفی محصول می‌شود. علف هرزی که زودتر سبز می‌شود خسارت بیشتری نسبت به سایر علف‌هار هرز وارد می‌کند. علف هرز پهن برگ و باریک برگ یک ساله و چند ساله باعث خسارت و افزایش هزینه تولید می‌شود. کنترل علف هرز باریک برگ می‌تواند تا 80% عملکرد کلزا را افزایش دهد.

علف هرز رایج در کشت کلزا عبارت اند از:

• گندم و جو خودرو
• خردل وحشي
• خاكشير
• ازمك
• گاوچاق‌كن
• شير نرم
• پيرگياه
• پنيرك
• انواع يولاف‌وحشي
• انواع خوني علف
• چاودار کلزا
• کاسنی

آﺑﯿﺎری ﻗﺒﻞ از ﮐﺎﺷﺖ، رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻨﺎوب زراﻋﯽ، اﻧﺘﺨﺎب ارﻗﺎم ﺳﺎزﮔﺎر و ﮐﺸﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐ از روش‌های کنترل زراعی به شمار می‌آید. ﺷﺨﻢ، ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن، ﻣﺎﻟﭻ، ﻏﺮﻗﺎب ﮐﺮدن، آﺗﺶ زدن و ﺣﺮارت دﻫﯽ نیز از دیگر روش‌های مبارزه مکانیکی با علف هرز است. از علف‌کش‌ها نیز در مبارزه شیمیایی جهت از بین بردن علف هرز استفاده می‌شود. کنترل و مبارزه تلفیقی شامل کنترل زراعی، مکانیکی و شیمیایی کارآمدترین روش در جهت کنترل و مبارزه علف هرز در کشت کلزا است.

جهت مشاوره در زمینه پیشگیری، کنترل و مبارزه با هرگونه آفات، بیماری و علف هرز کلزا با مشاورین اگروتک در ارتباط باشید.