گندم (Triticum aestivum L.) با بیشترین سطح زیر کشت مهمترین محصول غذایی دنیا بوده که در تغذیه انسان از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. تلاشهاي پیشین در تولیدات کشاورزي در درجه اول بر افزایش عملکرد گیاهان زراعی معطوف بود؛ اما مشخص گردید که استفاده مکرر از ارقام زراعی پر محصول همراه با کیفیت پائین و کاهش غلظت عناصر کم مصرف در دانه، مشکل تهدید کننده جدیدي بر امنیت غذایی است. هدف نهایی کشاورزي مدرن تولید غذاهاي مغذي به میزان کافی و پایدار است.
در کشورهاي در حال توسعه سوءتغذیه ناشی از عناصر غذایی درانسان ناشی از کمبود عناصر ریزمغذي در غذاهاي اصلی به ویژه گندم و برنج در آسیا و ذرت و سورگوم در آفریقا میباشد. بنابراین کیفیت پایین محصولات کشاورزي، عامل اصلی کمبودهاي عناصر ریزمغذي در انسان به ویژه در کشورهاي در حال توسعه است.
در بین عناصر ریزمغذي کمبود روي و آهن در بین گیاهان و انسان و دام شایعتر از بقیه است. کمبود روي به عنوان پنجمین رتبه عامل بیماري و مرگ و میر درکشورهاي در حال توسعه میباشد. بیشتر از 20 درصد مرگ و میر کودکان زیر 5 سال در دنیا به کمبود آهن و روي نسبت داده میشود.
خاکهاي بسیاري از نواحی کشور ما آهکی بوده و داراي اسیدیته بالا و ماده آلی کمی است و بروز کمبود آهن و روي در آنها بسیار محتمل است.گندمهاي رشد کرده در خاکهاي فقیر از نظر عناصر روي و آهن، عملکرد دانه کمی تولید کرده و غلظت روي و آهن اندکی در دانه دارند. اگرچه اصلاح جیره غذایی و تنوع آن، پایدارترین رویه است، اما ایجاد تغییر و بهبود جیره غذایی کار مشکلی است و غذاهایی که آهن و روي قابل دسترس زیادي از لحاظ زیستی (نظیر گوشت) فراهم میکنند، گران هستند.
غنیسازي زیستی- زراعی، به عنوان کاربرد کودهاي ریزمغذي به صورت خاکی یا محلولپاشی براي افزایش غلظتهاي آنها در دانه شناخته میشود که رویهاي انعطاف پذیر بوده و میتواند براي تمامی ارقام و گونههاي زراعی استفاده شود. بنابراین، محلولپاشی روي و آهن، یکی از استراتژيهاي مهم کشاورزي جهت تامین روي و آهن مورد نیاز گیاهان است.
عنصر روي در ساخته شدن برخی اسیدهاي آمینه، فرایند فتوسنتز، در راه اندازي برخی از آنزیمهاي مسیر بیوسنتز کلروفیل و نیز برخی از آنزیمهاي آنتیاکسیدان در مسیرحفاظت از تخریب کلروفیل توسط رادیکالهاي آزاد فعال اکسیژن نقش اساسی دارد.
پژوهشگران در آزمایشهاي خود به این نتیجه رسیدند که محلولپاشی روي باعث افزایش عملکرد دانه در زراعت گندم دیم و آبی میشود که به دلیل تاثیر عنصر روي بر کاهش گونههاي اکسیژن آزاد و افزایش رنگدانههاي فتوسنتزي میباشد که این امر سبب افزایش تولید ماده خشک و عملکرد میگردد. محققان دیگر بر این نکته تاکید دارند که کاربرد روي موجب افزایش عنصر روي در اندام هوایی و دانه و آرد گندم میگردد.
عنصر آهن از عناصر ضروري براي رشد سلولهاي گیاهی، توسعه سلولهاي مختلف مربوط به فتوسنتز، بیوسنتز هورمونها و عوامل کاهشدهنده در فرآیندهاي اصلی مربوط به سوخت و ساز گیاه نقش دارد. مشاهدات یک آزمایش نشان داد که محلولپاشی آهن و روي در گندم به تنهایی و یا در ترکیب با کاربرد خاکی باعث افزایش عملکرد اقتصادي و مقدار آهن و روي و محتوي پروتئین دانه گردید. محلولپاشی آهن در ساخته شدن رنگیزههاي فتوسنتزي در گیاهان اثر میگذارد و این امر دلیلی بر بهتر شدن رشد گیاه خواهد بود.
با توجه به اهمیت گندم و زراعت دیم آن و کمبود میزان آهن و روي در بیشتر نقاط کشور، محلولپاشی آهن و روي در مراحل رشدي پنجهزنی تا قبل از ظهور سنبله گندم امری ضروری است.
