تنش خشکی آخر فصل در گندم

گندم يك محصول استراتژيك است كه بخش وسيعي از زمينهاي زير كشت آن در مناطق خشك و نيمه خشك قرار دارد. لذا تنشهاي محيطي از ويژگيهاي بارز كاهش دهنده عملكرد اين محصول به شمار ميرود. در اين ميان خسارت تنش كم آبي و تنش شوری در مقايسه با ساير تنشها بيشتر و از اهميت بيشتري برخوردار است. پاسخ گياهان به تنش كم آبي تابع پيچيدهاي از شدت و مدت زمان تنش و وابسته به دورهاي از رشد است كه در آن تنش كم آبي اتفاق ميافتد. بروز تنش خشکی آخر فصل بر عملکرد و میزان انتقال کربوهیدراتهاي محلول در ساقه تاثیرگذار است.
پتانسیل تجمع کربوهیدراتها در ساقهها و میزان کارایی انتقال مجدد مواد ذخیره شده از اجزاء مختلف ساقه به دانههاي در حال رشد، دو ویژگی مهم در میزان مشارکت منابع کربوهیدراتی ذخیرهاي جهت شکلگیري عملکرد دانه گندم میباشند. در زمان تنش خشکی میزان و کارایی انتقال مجدد ترکیبات ذخیرهاي، تعیینکنندهي عملکرد نهایی دانه میباشند. در گیاهان برنج و گندم در شرایط تنش خشکی مشاهده شد که، به تأخیر افتادن نامناسب پیري که اغلب به واسطه مصرف بی رویه کود نیتروژن در اواخر دوره رشد رخ میدهد، میزان و کارایی انتقال مجدد ترکیبات ذخیرهاي از ساقه به دانه را کاهش داده، و به تبع آن روند پر شدن دانه را مختل مینماید. شدت تنش خشکی پس از گردهافشانی بر میزان و زمان انتقال مجدد کربوهیدراتهاي غیرساختاري از ساقه به دانه تأثیر میگذارد. گزارشهاي مختلف نشان دادهاند که در گندم میزان قند تجمع یافته در میانگره ماقبل آخر بیشتر از میانگره آخر است. در بررسی اثر تنش خشکی بر روي انتقال مجدد ترکیبات ذخیرهاي ساقه گندم گزارش شده است که علاوه بر بیشتر بودن میزان قند تجمع یافته در میانگره ماقبل آخر نسبت به میانگره آخر، مقدار کربوهیدرات منتقل شده به دانه نیز از این میانگره بیشتر است. تفاوت موجود بین این میانگرهها تا حدي قابل پیشبینی است، چون کربوهیدراتهاي موجود در میانگره آخر تا بعد از گلدهی و زمانی که رشد آن کامل نشده است ذخیره نمیشود. آزمایشهای مختلف نشان داده است که تنش خشکی به طور متوسط 23 درصد وزن خشک ساقه را کاهش میدهد. در میان قسمتهاي مختلف ساقه، میانگره آخر 28 درصد، میانگره ماقبل آخر 27 درصد و دیگر میانگرهها مجموعاً 19 درصد کاهش وزن نشان دادند. تنش خشکی از مرحلهي گردهافشانی تا رسیدگی از طریق تشدید پیري برگها، کاهش دوره رشد و کاهش سرعت پرشدن دانه سبب کاهش میانگین وزن دانه و نهایتاً کاهش عملکرد دانه میشود. تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در مترمربع حساسترین اجزا در هنگام بروز تنش خشکی هستند، در حالی که وزن دانه به علت تحریک انتقال مجدد مواد ذخیره شده قبل از گلدهی در منابع ثانویه (مانند ساقهها) به ویژه در ارقام متحمل، حساسیت کمتري نسبت به تنش خشکی دارد.