عوامل مؤثر بر شوری در خاک و آب بر گیاهان

مقدمه

امروزه یکی از موضوعات اصلی که در کشاورزی بسیار حایز اهمیت است از بین بردن شوری یا پایین آوردن شوری یا همان EC خاک می‌باشد.

عوامل موثر آب

در سال‌های اخیر یکی از عوامل اصلی شوری خاک‌ها، کاهش بارندگی در کشور و  به طبع آن پایین آمدن سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش غلظت املاح در خاک و آب‌های زیرزمینی می‌­باشد که بخش عظیمی از آب مورد نیاز کشاورزی را تامین می‌کند. لازم به ذکر است استفاده از آب‌های زیرزمینی با املاح بالا خود یکی از عوامل اصلی تجمع املاح در خاک‌های کشاورزی است که موجب شوری در خاک می‌شود.

اثرات شوری بر گیاه 

از عوامل مهم می‌توان به کاهش جذب آب توسط ریشه از خاک اشاره کرد که غلظت بالای نمک، باعث ایجاد پتانسیل اسمزی بالایی در محلول منطقه ریزوسفری گیاه می‌شود، بنابراین گیاه مجبور است از انرژی بیشتری برای جذب آب استفاده کند که خود این امر اثرات منفی بر روند رشد گیاه دارد. در شرایط شوری شدید، گیاهان حتی در صورت اشباع شدن آب در منطقه اطراف ریشه، قادر به جذب آب نیستند و پژمرده می‌شوند.

از موارد دیگر می‌توان به سمیت خاص برخی یون‌ها اشاره کرد که در موارد شوری خاک و آب رخ می‌دهد و مانع از رشد صحیح گیاه در مراحل مختلف رشد، از زمان استقرار تا زمان برداشت نهایی محصول می‌شود (مانند: سدیم، کلرید، مقدار اضافی بور)

تداخل در جذب عناصر غذایی

تداخل در جذب نیز می‌تواند در شرایط شوری بالا اتفاق  افتد که به این عمل آنتاگونیسم می‌گویند. بدین صورت که جذب یک یون جذب یون‌های دیگر را مختل می‌کند. برای مثال مصرف بیش از حد یون کلرید، جذب نیترات را کاهش داده و مصرف بیش از حد عنصر فسفر، منجر به کاهش جذب عنصر منگنز شده و یا آن را مختل می‌کند.

نهاده‌های کشاورزی نامناسب و بی‌­کیفیت

امروزه با بالا رفتن قیمت نهاده‌های کشاورزی استفاده از نهاده‌های بی‌کیفیت و ارزان قیمت بخصوص در رابطه با کشاورزانی که در زمین اجاره‌ای به کشت کار می‌پردازند و به دنبال درآمد بالاتری می‌باشند بسیار رواج پیدا کرده است. به همین منظور یکی دیگر از موضوعات بسیار حائز اهمیت در کشاورزی که موجب به وجود آمدن یا افزایش شوری در خاکهای زراعی می‌شود، استفاده از کودهای بی‌­کیفیت و با حلالیت پایین و دارای املاح غیرقابل جذب برای گیاهان است که می‌تواند در درازمدت اثرات مخربی بر بافت خاک بگذارد و با تخریب ساختار خاک موجب اثرات منفی و مخربی بر گیاهان و فرایند رشد آنها در مراحل مختلف مانند جوانه زنی صحیح، گسترش ریشه، رشد رویشی گیاهان، کاهش گل و باردهی، کوچکی سایز میوه و یا عدم جذب مناسب عناصر غذایی شود.

روش‌های مبارزه با شوری

موثرترین راه برای کنترل شوری خاک (EC) و حفظ پایداری مزارع کشاورزی، مبارزه با این مشکل و استفاده از تکنیک‌های موثر و همگام با محیط زیست است.

استفاده از کودهای با حلالیت بالا و شاخص شوری پایین می‌تواند راهگشا باشد ضمنا یکی از بهترین راه‌های حذف نمک از ناحیه ریشه در حال حاضر زهکشی مناسب است. با توجه به شرایط خاک، انتخاب نوع محصول مورد نظر شما برای کاشت متناسب با میزان آب در دسترس، بسیار مهم است و انجام فرایند زهکشی را می‌توان به صورت زهکشی عمیق انجام داد تا سطح خاک را به خوبی شستشو داده و نمکی را که در نزدیکی سطح متمرکز شده است را از بین ببرد و از منطقه گسترش ریشه خارج کند.

در صورتی که آب کافی و مناسب، برای کشاورزی در دسترس نیست استفاده از گونه‌های زراعی متحمل به خشکی مانند بعضی از گونه‌های Atriplex به دلیل نیاز آبی کمتر در طول دوره رشد توصیه میگردد.

از دیگر موارد مهم استفاده از روش‌های نوین و جدید آبیاری است که بتواند با حداقل آب عملکرد بالاتری را بدست آورد.

در سالهای اخیر نیز علم کشاورزی به مدد کشاورزان آمده و با طراحی کودهای با فرمولاسیون جدید می‌تواند با تغییر در ساختار نمک‌های اشباع کمک بسزایی در جذب و کاهش شوری در خاک نماید.

البته باید توجه نمود که جهت رفع شوری خاک (EC) باید به دنبال شناخت عوامل به وجود آورنده باشیم که بتوانیم به کمک روش‌های متناسب با این عوامل، این مشکل را رفع کنیم.