مقدمه
در گیاهان، رشد در همه نقاط گیاه انجام نمی‌گیرد بلكه مخصوص بخشهایی به نام مناطق رشد و نمو است. مناطق رشد و نمو عبارتند از:
- نوك ساقه
- نزدیك نوك ریشه
- جوانه‌های جانبی
- حلقه‌های زاینده
این حلقه‌ها مریستم‌هایی هستند كه در ریشه و ساقه پدید می‌آیند و با فعالیت خود باعث افزایش قطر ریشه و ساقه می‌شوند. در هر یك از مناطق رشد و نمو، تمایز، طی مراحل زیر انجام می‌گیرد:
- مرحله تكثیر
- در این مرحله سلول‌های مریستمی به سرعت تقسیم می‌شوند و بر تعداد خود می‌افزایند.
- مرحله بزرگ شدن
- به‌دنبال مرحله اول انجام می‌گیرد. در این مرحله سلول‌های حاصل از تقسیم، توانایی تقسیم را از دست می‌دهند ولی بر ابعاد آنها افزوده می‌شود تا سلول‌ها به حداكثر سایز خود برسند.
- مرحله تمایز
- در این مرحله هر دسته از سلول‌ها به تناسب كاری كه انجام می‌دهند تغییر ساختاری می‌یابند و بافتهای گوناگون را پدید می‌آورند.
انواع رشد
رشد نخستین
بیشتر شامل رشد طولی ریشه و ساقه و پیدایش شاخه‌ها و ریشه‌های فرعی است. با این توصیف رشد نخستین در همه گیاهان چوبی و علفی عمومیت دارد.
حداكثر رشد ریشه معمولاً در میلیمتر دوم و سوم صورت گرفته و بخش‌های مربوط به كلاهك و تارهای کشنده ثابت باقی مانده است. بنابراین تمركز رشد ریشه نزدیك به انتهاست.
رشد پسین
شامل افزایش قطر ریشه و ساقه است. نهانزادان آوندی و اغلب نهاندانگان تك‌لپه‌ای رشد قطری ندارند. در آنها ساختمان پسین به‌وجود نمی‌آید. بنابراین رشد پسین مخصوص نهاندانگان دولپه‌ای و بازدانگان است.
نمو
در مقابل واژه رشد، نمو بكار مي‌رود. مجموعه تغييرات كيفي كه منجر به عبور از يك مرحله زيستي و ورود به مرحله ديگر مي‌شود را نمو گويند. براي رسيدن به مرحله نمو وجود رشد ضروري است. منظور از نمو پيدايش بخش‌هاي جديد در گياه است مثلاٌ ورود گياه از فاز رويشي به فاز زايشي. همانگونه که گفته شد پديده رشد در گياهان با افزايش تعداد سلول‌ها، افزايش ابعاد سلولي و تمايز صورت مي‌گيرد.
قبل از رشد، پروتوپلاسم افزايش پيدا كرده، سپس تقسيم سلولي و به دنبال آن رشد طولي سلول‌ها صورت مي‌گيرد. براي افزايش پروتوپلاسم بايد تركيبات تشكيل دهنده آن (تركيبات ازت دار) بوجود آيند. كه لازمه آن انجام عمل فتوسنتز است. پديده رشد و نمو همگام با انجام فتوسنتز در گياه روي مي‌دهد. رشد و نمو از هم مستقل نيستند و رشد (پديده كمي) منجر به تغييرات كيفي(نمو) مي‌شود.
تمايز
كليه تغييرات و تحولات زيستي شامل تغيير و تحولات ساختاري، فيزيولوژيكي، بيوشيميايي و متابوليسمي در سلول‌ها است و از سلولهاي مشابه و هم ارزش سلول‌هايي با ويژگي‌ها و ارزش‌هاي متفاوت بوجود مي‌آيد. وجود تمايز براي انجام امور نمو لازم و ضروري به نظر مي‌آيد .
از نظر زيست شناسی ملكولي، سلولي كه قرار است سلول آبكش شود ممكن است داراي پروتئين‌هاي مشخص و خاصي باشد كه با نوع پروتئين‌هاي سلولي كه قرار است سلول چوب شود متفاوت است. البته در اين ميان مواد رشد گياهي، نوكلئوتيدها و يون‌ها ممكن است در فعاليت تمايزي و سنتز پروتئين‌هاي مخصوص نقش داشته باشند. تركيبات ذكر شده ممكن است از داخل سلول يا از سلولهاي مجاور ترشح شوند.
عوامل محيطي نيز مثل درجه حرارت و نور نيز در تمايز تاثير دارند.
