کلید اختلالات تغذیه‌ای بر اساس مشاهده علائم در گیاه

مشاهده علائم روی گیاهان و توصیف دقیق نشانه های ظاهری گیاه یکی از مهمترین روش‌ها در شناخت و یافتن اختلالات تغذیه‌ای به شمار می‌آید.

از جمله اصطلاحات توصیفی و مورد استفاده در شناخت علائم میتوان به این موارد اشاره کرد:

علائم موضعی: محدود به یک ناحیه­ از گیاه یا برگ می­باشد

علائم عمومی: به یک منطقه محدود نمی­شود، بلکه به طور کلی درتمام پیکره­ی گیاه پخش می­شود

کلرتیک: زردی و رنگ پریده‌­گی عمومی

نکروز(سوختن):خشک شدن برگها با ظاهری کاغذی، خشک و یا سوخته

کلرز(زردی): رنگ پریدگی و زردی برگ

کلرز و نکروز حاشیه­ای: علائم از حاشیه­ی برگ ظاهر می­شود و به سمت مرکز برگ گسترش می­یابد

کلرز بین رگ برگ: زرد شدن و رنگ پریدگی بین رگ برگ

سطح خال دار نامنظم: نقاط تیره و روشن نامنظم روی برگ که عمدتا مربوط به بیماری‌های ویروسی می­باشد

شطرنجی شدن: الگوی رگ برگ‌ها سبز باقی می­ماند و ناحیه­ی بین آنها زرد می­شود

قسمت زیرین برگ: یک رنگ خاص به طور کامل زیر برگ مشاهده می­شود برگهایی که کمبود فسفر دارند سطح زیرین برگ ارغوانی می­‌شود

پیچش و لوله­ای شدن برگ: پیچ خوردگی و لوله­ای شدن حاشیه­ی برگ به سمت بالا و پایین(در کمبود پتاسیم برگها به سمت داخل جمع می‌شوند و در کمبود مس برگها به سمت بالا لوله می‌شوند)

بافت شکننده: برگها، دمبرگها و ساقه ممکن است انعطاف پذیر نباشند و در هنگام لمس به راحتی شکسته شوند به طور مثال در اثر کمبود شدید منگنز

بافت نرم: بافت های نرم برگ بسیار نرم و آسیب پذیر میشوند(نیتروژن زیادی)

کوتولگی گیاه: رشد کوتاه و محدود شدن نقاط رشد عمومی

خشک شدن و مرگ نقاط رشد:در اثرکمبود عنصر بور در مراحل اولیه کشت و کمبود فسفر در گیاه بالغ

 

در ادامه به علائم کمبود و بیشبود عناصر ضروری گیاهان می پردازیم. عناصر با دارا بودن سه شرط ضروری به حساب می‌آیند:

1. گیاه بدون آنها نمی‌تواند چرخه­ی حیاتی خود را کامل کند
2. عمل یک عنصر باید خاص و منحصر به فرد باشد یعنی هیچ عنصر دیگری نتواند جایگزین آن باشد
3. عنصر به طور مستقیم درتغذیه گیاه نقش داشته باشد و جزء یک متابولیسم ضروری به حساب آید و یا برای آنجام آن لازم باشد

به همین دلیل شانزده عنصر برای گیاه ضروری به حساب می‌­آیند.

از این 16 عنصر، گیاه عناصر اکسیژن، هیدروژن و کربن را از هوا و آب جذب می‌کند. عناصر پرمصرف (نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، منیزیم، کلسیم) و عناصر کم مصرف (آهن، بور، مس، منگنز، روی، مولیبدن، کلر) نیز به صورت معدنی جذب می‌شوند.

علائم کمبود و بیشبود عناصر ضروری:

• نیتروژن

علائم کمبود:

رشد گیاه محدود است و گیاهان به طور کلی زرد (کلروتیک) هستند به خصوص در برگ‌های مسن؛ برگ های جوان‌تر مدت بیشتری سبز می‌مانند.

ساقه‌ها، دمبرگ ها و پایین‌تر سطح برگ ذرت و گوجه فرنگی می تواند بنفش شود.

علائم مسمومیت:

گیاهان معمولاً به رنگ سبز تیره با شاخ و برگ فراوان اما معمولاً با یک سیستم ریشه محدود شده رشد می‌کنند، این مشکل در سیب زمینی باعث تولید غده های کوچک می‌شود.

• فسفر

علائم کمبود:

گیاهان رشد کرده و اغلب به رنگ سبز تیره هستند. علائم کمبود ابتدا در برگ‌های بالغ‌تر رخ می‌دهد و بلوغ گیاه اغلب به تأخیر می‌افتد

علائم مسمومیت:

هنوز هیچ علامت اولیه‌ای ذکر نشده است. گاهی اوقات به دلیل بیشبود فسفر کمبود مس و روی در گیاه رخ می‌دهد یعنی جذب مس و روی را در گیاه با اختلال مواجه می‌کند.

• پتاسیم

علائم کمبود:

علائم ابتدا روی برگهای مسن قابل مشاهده است.

در بسیاری از تک لپه‌ها، ابتدا حاشیه برگ‌ها می‌میرند. ذرت با کمبود پتاسیم ساقه‌های ضعیفی ایجاد می‌کند.

علائم مسمومیت:

پتاسیم معمولاً بیش از حد توسط گیاهان جذب نمی شود.

در مرکبات میوه‌های درشت در بالای درخت ایجاد می شود؛ سطح پتاسیم اضافی ممکن است منجر به کمبود منیزیم و احتمالا کمبود منگنز، روی، یا کمبود آهن شود.

• گوگرد

علائم کمبود:

اغلب دیده نمی‌شود اما معمولاً زرد شدن برگها از نشانه‌های آن است.

علائم مسمومیت:

کاهش رشد و اندازه برگ.

علائم برگی اغلب وجود ندارد یا به خوبی مشخص نیست. گاهی اوقات زردی بین رگ یا سوختگی عمومی مشاهده می‌شود.

• منیزیم

علائم کمبود:

کلروز بین رگبرگی که ابتدا روی برگهای مسن ایجاد می‌شود. کلروز ممکن است از حاشیه برگ یا نوک برگ شروع  شود و به سمت داخل پیشروی کند.

علائم مسمومیت:

اطلاعات بسیار کمی در مورد علائم بصری در دسترس است و تنها با تجزیه­ی برگی مشخص نمی‌شود.

• کلسیم

علائم کمبود:

رشد جوانه‌ها مهار می‌شود و نوک ریشه اغلب از بین می‌رود. این کمبود اغلب برگهای جوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

برگهای پیر کوچک با حاشیه‌های نامنظم و مناطق خالدار یا نکروزه

علائم مسمومیت:

بدون علائم قابل مشاهده؛ معمولاً با کربنات اضافی همراه است

• آهن

علائم کمبود:

کلروز بین رگه‌ای مشخص، مشابه آنچه در اثر کمبود منیزیم ایجاد می‌شود.

علائم مسمومیت:

در برگهای جوان‌تر اغلب در شرایط طبیعی مشهود نیست. پس از رویت علائم که به صورت لکه های نکروزه ظاهر می‌شود لازم است تا آهن محلول پاشی اسپری شود.

• منگنز

علائم کمبود:

علائم اولیه اغلب کلروز بین رگبرگی در برگهای جوانتر و بعد در برگ‌های مسن‌تر است. ضایعات نکروزه و ریزش برگ می‌تواند در کمبود شدید رخ دهد.

علائم مسمومیت:

گاهی اوقات کلروز، توزیع نابرابر کلروفیل و کمبود آهن یا اختلال در کارایی آن و کاهش در رشد از نشانه‌های آن است.

• بور

علائم کمبود:

علائم بسته به گونه گیاهی متفاوت است. مریستم‌های انتهایی ساقه و ریشه اغلب می میرند. نقاط رشدی ریشه اغلب متورم و تغییر رنگ می دهند. بافت‌های داخلی گاهی متلاشی می‌شوند و یا تغییر رنگ می‌دهند. در برگها علائم مختلفی از جمله ضخیم شدن، شکنندگی، پیچ خوردگی، پژمردگی وکلروتیک رخ می‌دهد.

علائم مسمومیت:

زرد شدن نوک برگ و به دنبال آن نکروز پیشرونده برگ که از نوک و حاشیه های برگ شروع و به سمت میانی حرکت میکند.

• روی

علائم کمبود:

کاهش طول میانگره و اندازه برگ. حاشیه برگ نیز اغلب مخدوش یا کوبیده شده و گاهی اوقات کلروز بین رگبرگی مشاهده می‌شود.

علائم مسمومیت:

روی اضافی معمولاً کلروز مشابه کمبود آهن در گیاهان ایجاد می‌کند

• مس

علائم کمبود:

کمبود طبیعی نادر است. برگهای جوان اغلب به رنگ سبز تیره و پیچ خورده یا بدشکل،

اغلب با نقاط نکروز ظاهر می‌گردد

علائم مسمومیت:

کاهش رشد و به دنبال آن علائم کلروز آهن، کوتاهی رشد، ضخیم شدن و تیره شدن غیرعادی ریشه و کاهش انشعابات ریشه از علائم بیشبود مس به شمار می‌آید.

• مولیبدن

علائم کمبود:

اغلب کلروز بین رگبرگی ابتدا روی برگهای مسن یا ساقه میانی ایجاد می شود، سپس پیشرفت کرده به جوانترین برگ می­رسد.

علائم مسمومیت:

به ندرت مشاهده می‌شود؛ در گوجه فرنگی برگ‌ها زرد طلایی می‌شوند.