همه چیز درباره ورمی‌کمپوست

مقدمه

کودها همچون کود ورمی‌کمپوست همواره اصلی‌ترین نقش را در پرورش انواع گیاهان و درختان بازی می‌کنند. هر چه خاک کشاورزی دارای کیفیت مناسب باشد و عملیات خاک‌ورزی (مانند شخم زدن) به درستی روی آن انجام شده باشد، اضافه کردن کودها به خاک به اندازه مناسب و در زمان معین شده، می‌‌تواند کیفیت کاشت شما و فاکتور تمام عیار بودن محصول نهایی را بهبود دهد.

یکی از غنی‌ترین کودهای آلی بیولوژیک در جهان ورمی کمپوست است که از فضولات کرم خاکی قرمز بارانی با نام علمی ایزینیا فوتیدا (Eisenia Fetida) تولید می‌شود. این کود سرشار از عناصر غذایی، عناصر میکرو و مواد محرکه رشد گیاه است و به‌عنوان کود ارگانیک شناخته شده و تأثیر بسزایی در رشد و نمو گیاهان دارد.

مشخصات فنی ورمی کمپوست

ورمی کمپوست از دو واژه ورمی به معنی کرم خاکی و کمپوست به معنی کود آلی تشکیل شده است. برای تولید ورمی کمپوست، کرم‌های خاکی ریز با نام Eisenia feotida به بسترهای حاوی مواد آلی اعم از ضایعات کشاورزی و فضولات دامی که به مدت حدود ۲ ماه به روش تولید کمپوست فرآوری و تجزیه شده‌اند، اضافه می‌شوند. کرم‌ها مواد و عناصر موجود در بستر خاک را مصرف می‌کنند.

این مواد در اثر عبور مداوم و آهسته از دستگاه گوارشی کرم‌ها، به مخاط دستگاه گوارش، ویتامین‌ها و آنزیم‌هایی آغشته می‌شود. هر آن چه از بدن کرم خاکی تحت عنوان فضولات خارج شود، به‌عنوان یک کود آلی بیولوژیک غنی شده و بسیار مفید تحت عنوان ورمی کمپوست شناخته می‌شود. همچنین حرکت کرم‌ها در داخل خاک، باعث جداسازی بافت خاک می‌شود و از میزان چسبندگی و سفت بودن بستر آن می‌کاهد و با ایجاد سوراخ‌ها و تونل‌های ریز، منجر به اکسیژن رسانی بهتر به بستر خاک می‌شوند. نوع کود تولیدی کرم‌های خاکی ایزینیا فوتیدا با توجه به بستری که در آن قرار می‌گیرند به انواع زیر تقسیم می‌شود:

• ورمی کمپوست گاوی یا گوسفندی
• ورمی کمپوست خاک برگ
• ورمی کمپوست زباله شهرداری
• ورمی کمپوست خانگی
• ورمی کمپوست ضایعات واحدهای کوچک تولیدی (گلاب گیری، قارچ صدفی، گل زعفران)
• ورمی کمپوست ضایعات برنج (پوشال برنج، پوسته شلتوک و سبوس برنج)
• ورمی کمپوست ضایعات سیب زمینی (کارخانه چیپس)

با توجه به ازدیاد جمعیت در سطح دنیا و نیاز بشر به تأمین غذا، همواره تولید حجم عظیمی از زباله، فضولات حیوانی، ضایعات گیاهی و پسماند در طول روز اتفاق می‌افتد. جمع‌آوری پسماندها هزینه گزافی را به دنبال دارد و علاوه بر زمان بر بودن، صرف انرژی و هزینه بالا برای انجام این کار، باعث انباشته شدن حجم زیادی از زباله در دنیا می‌شود.

این مسئله مضراتی را از نظر زیست محیطی، ایجاد آلودگی و بوی نامطبوع به دنبال دارد و زمینه‌ساز بروز انواع بیماری‌ها خواهد شد. با این حال از همین کرم‌های خاکی می‌توان برای تجزیه پسماندها و تبدیل آن‌ها به کود استفاده کرد که یکی از راه‌های کاهش حجم زباله و فضولات دامی و استفاده بهینه از ضایعات محسوب می‌شود.

البته از فضولات حیوانی پوسیده هم تحت عنوان کود حیوانی، برای کوددهی به گیاهان استفاده می‌شود اما از بزرگترین مشکلات این نوع کودها بوی نامطبوع، وجود تخم علف هرز در این فضولات و گاهاً درصد پایین عناصر مغذی آن‌ها نسبت به ورمی کمپوست است، لذا استفاده از کرم‌های خاکی روش مناسب‌تری برای تهیه کود از فضولات دامی محسوب می‌شود. قیمت هر کیلو کود ورمی کمپوست بسته به میزان ضعیف یا قوی بودن آن متفاوت است اما از میان ورمی کمپوست‌هایی که اشاره شد، ورمی کمپوست خاک برگ از نظر میزان مواد مغذی ضعیف‌تر بوده و عناصر مغذی کمتری دارد.

مقدار و نحوه استفاده کود ورمی کمپوست

کود ورمی کمپوست برای شرایط و موارد مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، در نتیجه مقدار استفاده از آن نیز برای بخش‌های مختلف، متفاوت است و به نوع کشت و مرحله رشد گیاه بستگی دارد.

روش تولید کود ورمی کمپوست

تولید ورمی کمپوست با روش ها و تجهیزات کشت گلخانه‌ای مختلفی انجام می‌شود که از جمله آن‌ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

تولید ورمی کمپوست به روش پشته‌ای (رو باز و سرپوشیده)

کودهای دامی که حداقل طی 6 ماه پوسیده شده‌اند، به صورت پشته‌های خطی با عرض 70سانتیمتر، ارتفاع 50 سانتیمتر در طول‌های دلخواه بر روی سطح زمینی با شیب تقریبی 10 درصد انباشته می‌شوند. چندین مرحله با آب اقدام به شستشوی کودهای دامی می‌شود تا آمونیوم، نمک اضافی و بوی نامطبوع آن‌ها خارج شود و با سردتر شدن دمای بستر کود، محیط برای اضافه کردن کرم‌ها مساعد می‌شود. سپس در رأس پشته‌ها به صورت خطی، شیاری به عمق 15 سانتیمتر ایجاد کرده و کرم‌ها را به کود حیوانی اضافه می‌کنند.

دو تا سه ماه زمان نیاز است تا کرم‌ها بستر را مصرف کنند و ورمی کمپوست تولید شود. طی این مدت، همواره باید بستر کود حیوانی مرطوب نگه داشته شود و بستر زیر و رو شود تا گازهای اضافی مثل متان که حاصل از فعالیت کرم‌ها درون لایه‌های کود است، خارج شود تا کرم‌ها بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند. دمای کمتر از 10 درجه سانتی‌گراد، بر میزان تغذیه، رشد و باروری کرم‌ها تأثیر مستقیم می‌گذارد.

در مناطق سردسیر کشور با ایجاد یک لایه بر روی کود از جنس کاه، پوشال، شاخ و برگ درختان و بوته‌ها، ورق‌‎های ایرانیت، پارچه‌های ضخیم و گاهی با ایجاد سقف به ارتفاع 2 تا 3 متر، اقدام به حفظ دمای بستر می‌کنند تا تولید ورمی کمپوست توسط کرم‌ها و رشد و تکثیر آن‌ها تحت تأثیر سرما قرار نگیرد.

تولید ورمی کمپوست به روش سبدی

در مکان‌هایی که فضای کافی برای تولید ورمی کمپوست وجود ندارد، ازسبدهای چوبی، پلاستیکی یا فلزی برای تولید ورمی کمپوست استفاده می‌شود. در این روش، سبدهای پلاستیکی مرسوم‌تر هستند. توجه داشته باشید که ابعاد سبد با توجه به حجم کود تعیین می‌شود. برای حفظ رطوبت و ایجاد محیط تاریک جهت رشد بهتر کرم‌ها، معمولأ روی سبدها با پارچه یا گونی نخی پوشانده می‌شود.

تولید ورمی کمپوست به روش تانک

در خصوص این روش می‌توان از مخازن سیمانی با عرض و ارتفاع 1 متر و جعبه‌های بزرگ استفاده کرد. این مخازن باید دارای خروجی در انتهای کف باشند تا شیرابه اضافی کود امکان خروج داشته باشد. در مخازن سیمانی برای زهکشی و خروج بهتر شیرابه، از سنگریزه و خرده آجر با ارتفاع 5 سانتیمتر در کف مخزن استفاده می‌شود و روی آن 15 سانتیمتر خاک می‌ریزند. کود حیوانی بر روی این لایه خاکی قرار گرفته و کرم‌ها را به آن اضافه می‌کنند. در انتهای آن نیز یک لایه از شاخ و برگ درختان برای تاریک کردن محیط کود، به کار گرفته می شود.

تولید ورمی کمپوست به روش هندی

روش هندی شبیه بهروش تانک است، با این تفاوت که از مخازن پلاستیکی به جای مخازن سیمانی استفاده می‌شود. جنس این مخازن از پلی اتیلن مقاوم بوده که باعث حفظ رطوبت بیشتر و دما می‌شود. لازم به ذکر است که این مخزن دارای 6 پنجره برای هوادهی بهتر و خروجی در کف برای تخلیه شیرابه کود است.

تولید ورمی کمپوست به روش مش

در روش مش از چهار پایه‎های فلزی به شکل مستطیل (شبیه به تخت خواب) با عرض 120، طول 230 با ارتفاع 15 تا 20 سانتیمتر که سطح آن‌ها با توری‌های فلزی (مش) پوشیده شده است، استفاده می‌شود. کودهای دامی روی این مش‌ها ریخته می‌شوند و سطح آن‌ها کاملأ باز می‌ماند تا تهویه به درستی انجام شده و شیرآبه کود به خوبی خارج شود. این روش نسبت به روش سبدی به خاطر داشتن سطح مقطع بیشتر و دسترسی راحت‌تر، برتری دارد.

تولید ورمی کمپوست به روش مش طبقاتی

همانند روش مش است، فقط برای استفاده بهینه از فضا از توری‌های مشی در دو یا سه طبقه استفاده می‌شود.

تولید ورمی کمپوست به روش سطلی (خانگی)

شامل یک ظرف پلاستیکی دردار است که در بخش زیرین و دیواره‌ها، سوراخ‌هایی جهت انجام تهویه بستر تعبیه شده است. میزان تولید در این روش پایین بوده و صرفأ جهت خلاصی از پسماند و بخشی از زباله‌های خانگی مثل پوسته تخم مرغ، پوست سیب زمینی، میوه، سبزیجات و چای کیسه‌ای استفاده می‌شود.

تولید ورمی کمپوست با دستگاه راکتوری اتوماتیک

این دستگاه به طور اتوماتیک، رطوبت، دما و میزان تهویه مورد نیاز کرم‌های بستر را فراهم می‌کند. به صورت سرند دوار عمل کرده و ورمی کمپوست تولیدی از بخش پایینی دستگاه خارج می‌شود.

نکات انتخاب کود ورمی کمپوست مناسب

توجه داشته باشید که یک کود ورمی کمپوست خوب و مناسب کودی است که:

• هیچ گونه تخم علف هرزی در آن یافت نمی‌شود.
• حجم سبکی دارد و بوی آزار دهنده و نامطبوع ندارد.
• اسیدیته خنثی و نمک و آمونیوم کمتری نسبت به فضولات دامی و مرغی دارد که باعث سوختن گیاه نمی‌شود.
• حجم بالایی از آب را در خود نگه می‌دارد و نیاز آبی گیاه را کاهش می‌دهد.
• دارای عناصری مانند آهن، مس، روی، منگنز، سدیم و پتاسیم است.
• حاوی کبالامین، ویتامینB12  و اکسین است که ماده محرک رشد گیاهی است.
• عاری از هرگونه میکروب، آلودگی و باکتری‌های بیماری‌زا است.
• رنگ، طعم و کیفیت گل‌ها و میوه‌ها رابه شدت افزایش می‌دهد.
• باعث کاهش استفاده از سموم می‌شود.
• به کنترل فرسایش خاک کمپوست کمک می‌کند و می‌تواند فصل رشد را گسترش دهد.
• در تمامی محصولات کشاورزی و گلخانه‌ای قابل استفاده است.

کاربرد کود ورمی کمپوست

این کود کاربردهای متعددی دارد که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درختان مثمر و غیرمثمر
• زمین‌های زراعی
• چمن کاری
• صیفی کاری
• درختچه‌های زینتی، گل و گیاه
• سبزی کاری
• گیاهان گلدانی
• نهالستان
• تولیدات گلخانه‌ای

 مزایای کود ورمی کمپوست

همچنین از مزایای استفاده از این کود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بهبود جوانه زنی بذرهای نشاء
• افزایش ریشه‌زایی گیاه، مقاوم‌سازی آن در برابر آفات و جلوگیری از سوختن ریشه و برگ گیاه
• افزایش گل دهی، طول عمر و به طبع آن افزایش محصول
• بهبود طعم و مزه محصول و بهبود کیفیت خاک
• کمک به متعادل‌سازی و بافرینگ pH بستر در گلخانه‌های هیدروپونیک