فهرست مطالب
مقدمه
یکی از رایج‌ترین مشکلات کشت گندم و از مهمترین بیماری‌های آن، سیاهک‌ها هستند. مهمترین نوع سیاهک‌ها شامل سیاهک آشکار گندم، سیاهک پنهان معمولی، سیاهک پنهان پا کوتاه، سیاهک هندی یا ناقص و سیاهک برگی است. بیماری‌های سیاهک توسط قارچ‌های متعلق به شاخه بازیدیومیکوتا ایجاد شده و باعث خسارات کمی و کیفی قابل توجهی می‌شود.
سیاهک آشکار گندم
(Wheat Loose Smut)
این بیماری توسط قارچ Ustilago nuda f.sp. tritici ایجاد می‌شود. علائم بارز بيماري که ظهور سنبلچه‌هاي قهوه‌اي رنگ در خوشه است، پس از خوشه‌دهي قابل رویت است. معمولأ بوته‌های بیمار زودتر به خوشه رفته و تمام خوشه تبدیل به توده سیاه رنگ که همان اسپورهای قارچ (تلیوسپور) هستند، شده که باعث کاهش کیفیت و کمیت محصول می‌شود.
چرخه بیماری با آلوده شدن دانه‌های سالم گندم در هنگام برداشت با اسپورهای قارچ شروع می‌شود که در شرایط مناسب، اسپورها همزمان با جوانه زدن گندم، جوانه زده و وارد آن می‌شوند و به صورت سیستمیک بوته را آلوده می‌کنند و پس از ظهور خوشه، علائم بیماری روی خوشه مشاهده می‌شود.
مؤثرترين روش مبارزه، ضدعفوني کردن بذور گندم با استفاده از قارچ‌کش‌های مناسب و استفاده از ارقام مقاوم است.
سیاهک پنهان معمولی
(Wheat Common Bunt)
این بیماری توسط دو گونه قارچ Tilletia tritici (=T. caries) و T. laevisایجاد می‌شود. در گیاهان آلوده، دانه‌ها به جای نشاسته با اسپور سیاه رنگ قارچ پر شده‌اند ولی برعکس، در سیاهک آشکار، روی دانه پوشش وجود دارد. خوشه‌های آلوده نیز تیره رنگ هستند و سنبلچه‌ها با زاویه بازتری نسبت به محور خوشه قرار گرفته‌اند (شکل 1). همچنین گیاهان بیمار دارای تعداد پنجه بیشتری بوده و بوی ناخوشایندی دارند. لازم به ذکر است چرخه بیماری و روش کنترل مشابه سیاهک آشکارگندم است.
سیاهک پنهان پاکوتاه
(Wheat Dwarf Bunt)
این بیماری توسط قارچ T. controversa ایجاد می‌شود که اسپورهای آن می‌توانند تا ده سال زنده بمانند. این بیماری بیشتر در مناطق سردسیر کشور خسارت می‌زند. علائم بیماری مشابه سیاهک معمولی بوده، با این تفاوت که ارتفاع بوته‌های آلوده تا یک چهارم گیاهان سالم کاهش یافته و تعداد پنجه‌ها نیز به صورت غیرعادی بیشتر می‌شود. تلیوسپورهای خاکزی مهمترین منبع آلودگی هستند که باعث آلوده شدن گیاهچه‌های گندم و بروز علائم می‌شوند.
رعایت تناوب زراعی، شخم عمیق، تنظیم زمان کاشت و ضد عفونی بذر جهت مبارزه با این بیماری توصیه شده است.
سیاهک ناقص یا سیاهک هندی
(Karnal Bunt)
این بیماری توسط قارچ T. indica ایجاد شده و اولین بار در کارنال هندوستان گزارش شده است. آلودگی در مرحله گل اتفاق می‌افتد؛ بر خلاف سایر سیاهک‌ها تمام خوشه آلوده نمی‌شود و برخی از دانه‌ها در یک خوشه آلوده می‌شوند. ممکن است گیاهان آلوده کوتاه‌تر از گیاهان سالم باشند. این بیماری تأثیر منفی کمی بر روی عملکرد دانه دارد، اما روی کیفیت دانه به شدت اثر داشته و سبب کاهش بازارپسندی می‌شود.
کاشت بذور ضدعفونی شده، استفاده از ارقام مقاوم، اقدامات زراعی نظیر رعایت تناوب زراعی، کشت زودهنگام، اجتناب از مصرف بیش از حد کودهای ازته و از بین بردن علف‌های هرز، برای کاهش میزان خسارت این بیماری پیشنهاد می‌شود.
سیاهک برگی گندم
(Wheat Flag Smut)
این بیماری در مناطق گرم و مناطقی که گندم زمستانه کاشت می‌شود و یا در مناطقی که گندم بهاره به صورت پاییزه کشت می‌شود، مشاهده می‌شود. عامل بیماری قارچ Urocystis agropyri است که اسپورهای آن سطح برگ و خاک را آلوده کرده و سبب آلوده شدن گیاهچه گندم می‌شوند؛ آلودگی در گیاه گندم به صورت سیستماتیک گسترش یافته و سبب ایجاد علائم بیماری روی برگ می‌شوند.
علائم بیماری به صورت ظهور نوارهای خاکستری متمایل به سیاه روی برگ و غلاف است، اغلب برگ‌های آلوده پیچ خورده و لوله‌ای می‌شوند. ارتفاع گیاهان آلوده اغلب کوتاه بوده ولی پنجه‌زنی در آن‌ها زیاد شده و معمولأ بوته‌های آلوده به خوشه نمی‌روند. سیاهک برگی با کاشت ارقام مقاوم به راحتی کنترل می‌شود و به طور کلی از نظر اقتصادی بیماری مهمی محسوب نمی‌شود مگر در مناطقی که ارقام حساس کاشته شود.
علائم سیاهک آشکار، سیاهک پنهان، دانه‌های گندم آلوده به سیاهک پنهان (ردیف بالا، به ترتیب از راست به چپ)، سیاهک پاکوتاه، سیاهک هندی و سیاهک برگی (ردیف پایین، به ترتیب از راست به چپ)
