نکات کلیدی عملیات خاک ورزی و میزان بذر در کشت گندم

مقدمه

گندم محصول زراعی مناسب اقلیم‌های معتدل و خنک است، اما کشت آن از ارتفاع سطح دریا­های آزاد تا ارتفاع 4570 متری از سطح دریا در تَبَت (منطقه‌ای در غرب چین) گزارش شده است.

اقلیم های مختلف کشت گندم در ایران:

• اقلیم گرم و مرطوب(نواحی شمالی کشور)
• اقلیم گرم و خشک(نواحی جنوبی کشور)
• اقلیم معتدل(نواحی مرکزی)
• اقلیم سرد(نواحی شمال غربی)

در هر اقلیم عوامل محدود کننده­ محیطی آن اقلیم باعث شده روش کشت و کار متفاوت باشد. به همین دلیل تاریخ کشت و برداشت در ماه های مختلف بر اساس اقلیم متفاوت است.

خاک ورزی

خاک ورزی مرسوم در زراعت گندم در دو مرحله­ خاک ورزی اولیه و ثانویه انجام می‌شود. خاک ورزی اولیه شامل استفاده از ادوات سنگین برای شخم عمیق توسط گاوآهن برگردان دار،قلمی و پنجه غازی است که با هدف رفع بازدارنده‌های فزیکی خاک برای رشد ونمو گیاه زراعی انجام می‌شود. خاک ورزی ثانویه هرگونه عملیات تکمیلی است که در عمق کمتری از خاک مزرعه صورت می‌گیرد و با استفاده از ادوات سبک مانند دیسک، کولتیواتور و گاوآهن‌های بشقابی انجام می‌شود.

• پیش آب یاری

یکی از مراحل مهم در خاک ورزی پیش آبیاری است. این آبیاری قبل از شخم اولیه و در اقلیم‌های سردسیر در اواخر شهریور انجام می­‌گیرد. پیش آبیاری فواید مختلفی دارد که از جمله آن می‌توان به این موارد اشاره کرد:

با انجام پیش آبیاری بذور علف ­هرز جوانه می‌زنند و سبز می‌شوند که با شخم اولیه این بخش از علف­های هرز دفع می­‌شود.

بعد از آبیاری و گاورو شدن خاک، زمین به خوبی شخم می­‌خورد و نیاز به دیسک زدن اضافی ندارد. هرچقدر ادوات خاک ورزی کمتر وارد مزرعه شود ساختمان خاک دچار فرسایش کمتری می‌­شود.

باتوجه به اینکه گندم به نشست خاک پس از مرحله­ رویشی حساسیت شدید دارد، با آبیاری در اواخر شهریور و انجام عملیات شخم یک ماه قبل از کشت به شرط استفاده از خطی کار غلات مجهز به غلطک و یا چرخ فشار می‌توان این حساسیت را مرتفع کرد.

انتخاب بذر

در انتخاب بذر رعایت موارد زیر در جلوگیری از کاهش عملکرد کلی محصول بسیار موثر می‌باشد.

• خلوص بذر

باید به این نکته توجه داشته باشیم که “جو” در مزرعه­ “گندم” علف هرز به حساب می‌­آید، با اینکه خود یک گیاه زراعی به شمار می­رود اما در مزرعه گندم  یک فاکتور منفی بوده به همین دلیل خلوص بذر امری بسیار مهم بوده که باید از بذور گواهی شده با خلوص بالای 98 درصد استفاده نمود تا عاری از هرگونه بذر دیگری غیر از رقم انتخابی باشد. چنانچه از بذر سال قبل مزرعه خود استفاده می­‌کنید باید حتما بذور را بوجاری نماید.

• جوانه زنی

یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیر گذار در عملکرد نهایی قوه نامیه بذر(قدرت جوانه زنی و سرعت جوانه زنی) می‌­باشد؛ زیرا در صورت تاخیر در جوانه زنی بذور گندم توسط حشرات(مورچه،موریانه) جابه ­جا شده و به نوعی بذر تلف می­‌شوند. هرقدر جوانه زنی با تاخیر شروع شود میزان این تلفات بیشتر و عملکرد نهایی کمتر می‌­شود. بنابراین تا حد امکان پراکنش بذور کشت شده نباید تغییر نماید.

• تیمار کردن بذر

استریل کردن بذر با قارچکش به صورت بذر مال جهت جلوگیری از خسارات ناشی از بیماری‌های سیاهک پنهان و آشکار و همچنین استفاده از کود­های بذر مال جهت تسریع جوانه زنی و بالا بردن قدرت جوانه زنی ضروری است.

• استفاده از ترکم بذر در هکتار به جای استفاده از میزان بذر در هکتار

با توجه به تفاوت وزن بذر ارقام گندم تولید شده در شرایط مختلف و تاثیر آن بر میزان بذر مناسب برای کاشت، بهتر است به جای میزان بذر « کیلو در هکتار» از تراکم بذر«تعداد در مترمربع» استفاده کرد.

درواقع تراکم بذر را با درنظر گرفتن خلوص بذر، درصد جوانه زنی، وزن هزار دانه و رقم انتخاب شده برای کشت محاسبه نمود و میزان بذر در هکتار را با توجه به تراکم بذر که در هر متر مربع باید بین 350 تا 500 بذر در متر مربع باشد به دست آورد.

در اراضی کم بازده تراکم بالا (میزان زیاد بذر) منجر به رقابت شدید بین بوته‌­ها شده و مشکلات زیر را به دنبال دارد:

• توسعه ریشه محدود می­‌شود، گیاهچه به خوبی استقرار نمی­‌یابد و چنانچه در ابتدای فصل رشد تنش خشکی رخ دهد این مزارع خسارات بیشتر می­‌بینند.
• در تراکم بیش از حد، ارتفاع بوته‌ها در مرحله‌­ای از رشد بی رویه می­‌شود. در این وضعیت برگ‌های پایینی با مشکل دریافت نور مواجه می‌شوند. این افزایش ارتفاع در نهایت منجر به خوابیدگی گندم می‌­شود و دیرتر پر شدن دانه ها می‌شود. همچنین عملکرد در واحد بوته کاهش یافته که در نهایت منجر به کاهش عملکرد در واحد هکتار می­‌گردد.

تراکم بالا همچنین منجر به افزایش بیماری‌های قارچی مانند انواع زنگ‌ها به ویژه زنگ زرد و قهوه‌­ای گندم می‌­شود.