فهرست مطالب
مقدمه
یکی از بيشترين خسارت اقتصادي به محصولات كشاورزي ناشي از خسارت سرمازدگي بهاره بوده كـه طـي ١٠ سـال اخيـر باتوجه به عدم رعایت اصول کشاورزی مدرن و تغیرات آب و هوایی، ٧ برابـر افزايش يافته است.
بايـد توجـه داشت كه جوانه‌هاي گل در مرحله غنچه ممكن است تا منفی 7 درجه را به مدت ٣٠ دقيقه تحمـل كننـد، در حـالي كـه گل‌هـاي بـاز عموماً در دماي كمتر از منفی 2 درجه از بين مي‌روند. همچنین ميوههاي كوچك بعد از ريزش گلبرگ‌ها بسيار حساس‌تر به سرما هسـتند. بـراين اساس عملياتي كه سبب تأخير در روند رشد جوانه شود مي‌تواند تأثير بسزايي بر كـاهش خسـارات ناشـي از سـرماي بهـاره داشـته باشد. براي ایجاد تأخیر در روند رشد جوانه اقدامات زيادي را مي‌توان انجام داد. يكي از راهكارها، استفاده از تغذيه مناسب گيـاه در طـول فصـل رشـد از جمله تغذيه با كودهاي كلسيم‌دار است که در افزایش مقاومت گياه به سرما اثرگذار است. لازم به ذکر است كلسيم يك پيغام‌رسـان مهم در مسير انتقال سيگنال در دماي پايين است.
تنش در گیاهان
تنش در گياهان يعني تحركاتي كه تعادل زيستي گياه را برهم بزند. تنش شامل دو دسته اسـت:
- زيستي
- غيرزيستي
از جملـه استرس‌هاي غيرزيستي مي‌توان به استرس حرارتي اشاره كرد كه اين تنش خود به سه شكل رخ مي‌دهد.
- سـرما
- گرمـا
- يخبنـدان
در طبيعت گياهان به دفعات با تنش‌هاي محيطي مختلفي مواجه مي‌شوند. برخي از عوامل محيطي مانند دمـا مي‌تواند طي مدت كوتاهي براي گياه تنش‌زا باشند و بالعكس عواملي مانند رطوبت خاك امكان دارد بعـد از چنـد روز يـا چنـد هفتـه برگياه اثر كند. با این حال علائم سازوکاری مثل كمبود عناصر معدني درخاك ممكن اسـت پس از چند ماه در در گیاه بروز کند.
تنش سرما
كاهش دما هوا به زيرصفر درجه سانتی‌گراد به‌صورتي كه سبب بروز آسيب و يا از بين رفتن بافت‌هاي گياه، بدون در نظر گـرفتن نـوع گيـاه، تشكيل يا عدم تشكيل يخ شود را تنش سرما مي‌گويند. با منجمد شدن آب درون سـلولي و بـرون سـلولي در اثـر يخبنـدان زمستانه و بهاره، آوندهاي چوبي و آبكش متلاشي و جريان موادغذايي قطع شده ودر نتيجه باعث مرگ سـلول مي‌شود.
سرمازدگي
سرما و يخبندان از پديده‌هاي طبيعي هستند كه در برخي از سال‌ها خسارتهاي فراواني بـه محصـولات كشـاورزي به‌خصـوص به باغات ميوه وارد ميكنند. آشنايي با چگونگي وقوع سرما و يخبندان و علائم آن مي‌تواند كمـك زيـادي بـه كشـاورزان در كاهش و يا مقابله با خسارتهاي اين پديده طبيعي کند.
انواع سرما و يخ‌زدگي
سرماي بهاره
سرماي بهاره بسیار خطرناك‌تر از سرما و يخبندان پاييزه است. این تنش دمایی كه تقريباً هر ساله با شدت كم يا زياد در مناطق معتدلـه اتفـاق مي‌افتد باعث از بین رفتن محصولات كشاورزی می‌شود. خود سرماي بهاره را مي‌توان به دو دسته زير تقسيم كرد:
سرمازدگي زودرس بهاره
این تنش دمایی موجب سياه شدن و مرگ جوانه انتهايي مي‌شود، ولي بافت زيرپوست درخت سالم مي‌ماند.
سرمازدگي ديررس بهاره
اين سرمازدگي بيشتر باعث خسارت به گل و ميوههاي ريز مي‌شود. معمولأ طـول مـدت ايـن نوع سرما كوتـاه است و از چند ساعت تا حداكثر ٣ روز تجاوز نمی‌کند. اين نوع سرمازدگي بيشتر از همه گلهاي مركزي درختان سيب را از بـين مي‌برد. به همين علت در درختان سیب دچار آسیب سرمازدگی دیررس بهاره ميوههاي درشت تشكيل نمي‌شود. از خسارتهاي بارز اين گونه سرمازدگي بر ميوه مي‌توان بـه نكـروزه و سياه شدگي روي ميوه و همچنين ايجاد حالت چوب پنبه در ميوه اشاره كرد. در انگـور اين سـرمازدگي باعـث پـر نشـدن و تنـك شدن حبهها در خوشه مي‌شود. اين سرمازدگي در درختانی مانند بادام، زردآلو و هلو نیز شايع است.
سرمازدگي زمستانه
اين سرمازدگي در زمستان زماني كه دماي هوا به كمتر از ١٠ درجه سانتي‌گـراد مي‌رسـد، ديـده مي‌شود كـه در حالت‌هاي شديد سبب يخ زدن خود درخت مي‌شود. سرمازدگي زمستانه بيشتر در درختانی نظير زيتـون و مركبـات اتفـاق مي‌افتد و باعث خسارتهاي جدي در اين درختان مي‌شود.
سرمازدگي پاييزه
گاهي افت دما در پاييز و قبل از به خواب رفتن درختان اتفاق مي‌افتد كه به آن سرمازدگي زودرس پاييزه مي‌گويند كـه باعـث خسارت به درختان مي‌شود. مثلأ در درخت انار، سرماي زودرس به‌خصوص اگر با بارش باران همراه باشد، باعث ترك خوردن و افـت كيفيـت انارها مي‌شود.
