عوامل مؤثر در بازدهی کودها

مقدمه

استفاده صحیح و دقیق از کودهای  شیمیایی و غیرشیمیایی یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی محسوب می‌شود. در کشور ایران با توجه به سطح زیر کشت زراعی (آبی و دیم) و  باغی (حدود 14 میلیون هکتار)، مقدار مصرف سالیانه کود در حدود چندین میلیون تن است (برای هر هکتار می‌توان 80 کیلوگرم کود در نظر گرفت).

عوامل کاهش اثر کود بر افزایش عملکرد

از جمله عواملی که باعث کاهش اثرات کود بر روی افزایش محصول می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• مقدار نامناسب یا نامتعادل کوددهی: مقدار مصرف کود برای هر درخت، مقداری است که منجر به تولید حداکثر محصول با کیفیت مناسب می‌شود. زمانی که گیاهان متناسب با شرایط آب و هوایی هر منطقه کاشته شوند، می‌توان با مراقبت‌هایی مانند آبیاری، کوددهی مناسب و هرس سالیانه به رشد مناسب آن‌ها کمک کرد. کوددهی یکی از ضروریات رشد هر گیاه است. در مواردی، کم کود دادن منجر به عدم رشد مناسب گیاه می‌شود، در نقطه‌ مقابل افزایش کوددهی نیز می‌تواند به ریشه، ساقه و سایر اجزاء گیاه آسیب وارد نماید و منجر به مرگ گیاه شود.
• زمان نامناسب مصرف کود بدون در نظر گرفتن میزان نیاز گیاه: زمان مصرف کود شیمیایی تأثیر زیادی بر عملکرد محصول دارد. به گونه‌ای که زمان مناسب استفاده از کود باعث افزایش بازدهی، کاهش تلفات مواد مغذی و جلوگیری از بروز آسیب به محیط زیست می‌شود. استفاده از کودهای شیمیایی در زمان نادرست ممکن است باعث از بین رفتن یا به‌طور کلی هدر رفت کود و حتی آسیب رساندن به محصول شود.

انواع زمان مصرف کود شیمیایی

به طور کلی دو زمان برای مصرف کودهای شیمیایی کشاورزی وجود دارد:

1.   قبل یا هنگام کاشت محصول (پیش کشت)
2.   پس از رویش محصول (پس کشت)

اگر کود مصرفی از نوعی باشد که قابلیت حل شدن در آّب را ندارد، حتمأ باید آن را به‌صورت پیش کشت به خاک داد، چند نوع از کودهایی که به روش پیش کشت استفاده می‌شوند عبارتند از:

• کودهایی که برای جذب شدن نیاز به تغییرات ساختاری دارند، مانند گوگرد که باید از چند هفته قبل از کاشت به خاک داده شود تا به‌صورت قابل جذب درآید.
• کودهایی که در آّب حل نمی‌شوند و در خاک حرکت ندارند، مانند کودهای فسفره، کودهای پتاسیم و ….
• کودهایی که برای گیاه سمی بوده و باید تبدیل به اجزاء بی خطر شود، مانند آمونیاک که باید قبل از کشت به خاک داده شود تا به نیترات و آمونیوم تبدیل شود.

کودی که در طول دوره رشد گیاه و پس از کشت به خاک داده می‎شود، کود پس کشت نام دارد. این کود متناسب با کمبودهای گیاه در طول رشد برای مصرف توصیه می‌شود. کودهای پس کشت به صورت‌های محلول‌پاشی و یا کود آبیاری قابل استفاده هستند.

در مورد کوددهی پس از کشت، زمان استفاده از کود شیمیایی بستگی به عوامل محیطی مانند آب و هوا، نوع کود و گیاه و …. دارد.

استفاده و کاشت واریته نامناسب

بهره‌وری و بازدهی محصولات کشاورزی بستگی به کیفیت بذر کشت شده نیز دارد. بنابراین، به کشاورزان توصیه می‌‌شود برای افزایش بهره‌وری و بازدهی در زمین‌‌های کشاورزی خود، از بذرهای اصلاح شده که کنترل‌های کیفی لازم را گذرانده‌اند استفاده کنند. البته بذرهای اصلاح شده قیمت بالاتری نسبت به بذرهای معمولی دارند که به دلیل کیفیت مناسب بذر، یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار بر عملکرد محصول است که ارزش هزینه کردن را دارد.

آبیاری نامناسب

کشاورزانی که هدفشان افزایش متوسط بازدهی و بهره‌وری محصولات کشاورزی در هر هکتار از مزارعشان است، باید یک سیستم آبیاری مناسب در دسترس داشته باشند. تأمین آب مناسب گیاهان به‌طور مستقیم بر رشد گیاهان و در نتیجه بازدهی و بهره‌برداری محصولات کشاورزی از کود استفاده شده تأثیر می‌گذارد.