فهرست مطالب
مقدمه
گندم با سطح زیر کشت بیش از 6 میلیون هکتار، مهم‌ترین محصول کشاورزی کشور می‌باشد. علفهای هرز از مهم‌ترین عوامل زنده کاهش دهنده میزان تولید در این محصول هستند که بر اساس مطالعات انجام شده میانگین خسارت علفهای هرز در مزارع گندم كشور 23درصد می‌باشد. علـف‌هـای هـرز بـرای کسـب منابـع رشـدی (آب، مـواد غذایـی، نـور) بـا گیاه زراعی بـه رقابت می پردازند، بنابراین برنامـه مدیریـت مزرعـه بایـد طـوری تنظیم شـود کـه شرایط مساعد برای افزایـش جـذب منابـع و رشـد گیـاه زراعی فراهم شـود. روش کنترل تلفیقی از انـواع روش‌های زراعـی، مکانیکـی و شـیمیایی می‌باشد که مبارزه شیمیایی در حال حاضر یکی از مهم‌ترین راهکارهای کاهش خسارت این عوامل زیان‌آور می‌باشد.
مهم‌ترین علف هرز غالب در مزارع گندم کشور
مهم‌ترین گونه‌های علف هرز غالب در مزارع گندم کشور در سال‌های اخیر عبارتند از یولاف وحشی زمستانه (Avena ludoviciana)، خونی واش (Phalaris spp.)، جو دره (Hordeum spontaneum)، چاودار (Secale cereal)، چچم (Lolium rigidum) به عنوان مهم‌ترین علفهای هرز باریک برگ و گونه‌های پیچک صحرایی (Convolvulus arvensis)، هفت بند (Polygonum aviculare)، شلمی (Rapistrum rugosum)، بی‌تی‌راخ (Galium aparine)، خردل وحشی (Sinapis arvensis)، خاکشیر (sophia Descurainia) و پنیرک (Malva spp.) به عنوان مهم‌ترین علفهای هرز پهن برگ
علف های هرز مهم مزارع گندم؛ ردیف بالا به ترتیب از چپ به راست: یولاف، خونی واش، چچم، جودره، چاودار؛ ردیف پایین به ترتیب از چپ به راست: پیچک صحرایی، هفت بند، شلمی، بی‌تی‌راخ و پنیرک
نکات مهم در مدیریت علفهای هرز
كنترل علفهای هرز مزارع گندم با دشواری‌های خاصی روبرو است و به مدیریت ویژه‌ای نیاز دارد. روش‌های مدیریت علفهای هرز باید به گونه‌ای باشد كه ضمن حفظ تنوع گیاهی، مانع از افزایش اندازه علفهای هرز و موجب كاهش خسارت آنها در محصولات زراعی شود. علفهای هرز در مقایسه با گندم، بدلیل برتری‌های اكوفیزیولوژیکی، در اغلب موارد رقیب قوی‌تری محسوب می‌شوند.
علف‌کش‌ها در مدیریت علفهای هرز گندم از نقش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. كارآیی علفكش‌ها، به ویژه علفكش‌های انتخابی گندم، بستگی زیادی به رعایت نکات فنی كاربرد آنها دارد. یک علفكش هنگامی انتخابی عمل نموده و بدون آسیب به گیاه زراعی، علف هرز هدف را كنترل می‌كند كه زمان و میزان مصرف و همچنین شیوه كاربرد آنها بر پایه توصیه‌های فنی رعایت شود، در غیر این صورت، كاربرد علفكش نه تنها موجب افزایش بازدهی محصول نمی‌شود، بلکه ممکن است با ایجاد خسارت، عملکرد آن را كاهش دهد. زمان مبارزه با علفهای هرز نیز موضوع بسیار مهمی می‌باشد. كنترل زود هنگام علفهای هرز هم ساده‌تر است و هم خسارت كمتری در گیاه زراعی را بدنبال خواهد داشت. هر گیاه زراعی در یک مرحله خاص از دوره رویش خود به علفكش متحمل است و از سوی دیگر علف هرز نیز در دوره‌ای از رویش خود به آن حساس می‌باشد. اگر زمان توصیه شده رعایت نشود، كاربرد علفكش یا موجب خسارت به محصول می شود و یا كارآیی لازم در كنترل علفهای هرز را نخواهد داشت. زمان كاربرد بیشتر علفكش‌های موجود، مرحله پنجه‌زنی گندم می‌باشد كه در این حالت با كاربرد آنها علفهای هرز پیش از رقابت جدی با گیاه زراعی كنترل می‌گردند. بایستی توجه داشت که كاربرد علفکش‌هایی كه دارای مکانیزم اثر یکسانی باشند، موجب بروز پدیده مقاومت به علفكش‌ها می‌شود. عدم كالیبراسیون سمپاش‌ها قبل از كاربرد علفكش، نیز موجب پایین آمدن کارایی عملیات مدیریت شیمیایی می‌شود.
مدیریت‌های زراعی اعمال شده می‌توانند موجب تغییرات مختلفی در جامعه علفهای هرز محصولات زراعی مختلف شوند. به عنوان مثال در مزارع گندم مناطق مختلف انگلستان به كارگیری عملیات خاک ورزی حفاظتی در طولانی مدت موجب غالب شدن گونه‌های چند ساله شده بود. در تحقیقی معلوم شد که تراكم گونه‌ای از علف هرز برموس در مزارع گندم در تناوب گندم- كلزا نسبتا ثابت بود ولی در كشت متوالی گندم، تراكم این علف هرز افزایش یافته بود. ارزیابی‌های انجام شده در استان كرمانشاه نشان داد كه كشت متوالی گندم با حضور گونه‌های چچم، جودره، یولاف وحشی زمستانه، و خونی واش در زراعت گندم این استان همبستگی مثبت و معنی‌داری داشت.
روش‌هاي كنترل علفهای هرز مزارع گندم
- اقدامات بهداشتی شامل بوجاری صحیح و رعایت مسائل قرنطینه‌ای، اطمینان از عـدم آلودگـی کودهـای حیوانـی بـه بـذور علـف‌هـای هـرز، عـدم آلودگـی ماشـین‌آلات بـه بـذور علف‌هـای هـرز، جلوگیـری از آلودگـی حاشـیه مزرعـه
- کنترل مکانیکی شامل اجرای عملیـات خـاکورزی اولیـه و ثانویه، شخم زمین
- مدیریت زراعی (روش‌هایـی کـه منجر بـه افزایش قـدرت رقابت گنـدم در برابر علـف های هرز شـود) از جمله انتخاب بذر سالم و واریته مناسب، رعایت تناوب زراعی، آبیاری قبل از شخم، روش مناسب آبیاری، تنظیم تاریخ کاشت، رعایت تراکـم مناسـب کاشت و کوددهی مناسب
- کنترل شیمیایی با استفاده از علفکش‌های مناسب
