مديريت کنه‌های سبزی و جالیز

مقدمه

کنه‌های گیاهی، آفاتی هستند که از محتویات سلول‌های گیاهی تغذیه نموده و گاهی گال ایجاد می‌کنند.

دو گروه اصلی و مهم از کنه‌ها که در مزارع و گلخانه‌های سبزی و جالیز خسارت زا هستند عبارت اند از:

• کنه تارتن (دونقطه ای)
• کنه حنایی گوجه فرنگی

کنه دونقطه‌اي

کنه دونقطه‌اي از پلی فاژترین آفات شناخته شده محصولات کشاورزي (به ویژه گیاهان خانواده سولاناسه) در دنیا می‌باشد؛ بطوري که بیش از960 گونه میزبان از حدود 100 خانواده گیاهی توسط این آفت مورد حمله قرار می‌گیرند. این کنه یکی از مهمترین آفات سبزي و جالیز در ایران و سایر کشورها می‌باشد. جمعیت این آفت در فصل خشک سال افزایش می‌یابد.

تخم و کنه دو نقطه‌ای

کنه بالغ ماده و کنه دو نقطه‌ای

زیست شناسی کنه دونقطه‌ای 

کنه دونقطه‌ای، زمستان را به صورت کنه‌هاي ماده و بالغ در لابلاي بقایاي گیاهی، زیر کلوخه‌ها، روي گیاهان همیشه سبز و علف‌هاي هرز حاشیه مزرعه سپري می‌کند. با مساعد شدن شرایط آب و هوایی، پناهگاه‌هاي زمستانه را ترك کرده و روي علف‌هاي هرز داخل و حاشیه مزرعه مستقر می‌شود و یک تا دو نسل ابتدایی را روي آنها تولید می‌کند. دوره نمو این آفت از تخم تا ظهور مرحله بالغ 8 -12 روز است و هر کنه ماده می‌تواند در طول عمر خود که حدود 30 روز می‌باشد، به طور متوسط تعداد  90-110تخم تولید نماید. دما نقش موثري در افزایش جمعیت این آفت دارد. دماي بین  32-30 درجه سانتی‌گراد دماي مطلوب براي رشد و نمو این آفت می باشد، بنابراین جمعیت کنه‌ها در تابستان و در گلخانه به سرعت افزایش می‌یابد. وجود تداخل نسل در این آفت شامل تخم، لارو، نمف سن یک، نمف سن دو و بالغ به طور همزمان مشاهده می‌شود. رطوبت اثر منفی بر روي این آفت می‌گذارد.

خسارت کنه دونقطه‌ای

فعالیت این آفت اغلب در پشت برگ‌هاي میزبان و تغذیه آن از شیره سلولی می‌باشد. کنه تارتن با ایجاد تارهاي ظریف مانند تار عنکبوت روي گیاه باعث کاهش رشد آن می‌شود.

در اثر افزایش جمعیت کنه و تغذیه آن از شیره گیاهی، اعمال حیاتی گیاه مختل شده و در نتیجه برگ ها، زرد و قهوه‌اي می‌شوند و سپس خشک می‌گردند. این کنه در یک دقیقه می تواند از  22-18 سلول گیاهی تغذیه نماید و موجب مرگ تعداد زیادي از سلول‌هاي برگی شود. برگ‌هاي آلوده به آفت، غبارآلود به نظر می‌رسند. حمله آفت معمولا از حاشیه مزرعه شروع شده و به تدریج توسعه می‌یابد. در اثر تغذیه کنه از میوه گوجه فرنگی در سطح میوه لکه‌هاي زرد رنگی ایجاد می‌شود. در آلودگی‌هاي شدید علاوه بر کاهش کیفیت و کمیت میوه، موجب کاهش بازارپسندي محصول نیز می شود.

تولید و تارهای ابریشمی توسط کنه دو نقطه‌ای

خسارت کنه دو نقطه‌ای

کنه حنایی

کنه حنایی گوجه فرنگی، انتشار جهانی دارد و میزبان‌هاي آن عمدتاً از خانواده بادمجانیان هستند. علف‌هاي هرزي نظیر تاج ریزي، پنیرك و آفتاب پرست نیز از میزبان‌هاي این آفت می‌باشند. کنه حنایی یکی از آفات بسیار مهم و خطرناك گوجه فرنگی بوده و در صورت عدم کنترل آن، طی مدت کوتاهی تمام بوته را خشک می‌کند و موجب کاهش شدید عملکرد محصول گوجه فرنگی می‌شود. میزان خسارت گزارش شده در صورتیکه بوته‌هاي جوان پس از انتقال نشاء به مزرعه یا گلخانه به شدت آلوده شوند، تا 65 درصد می‌باشد.

تصویر سمت راست: تخم و مراحل فعال کنه حنایی گوجه فرنگی- تصویر سمت چپ: عکس میکروسکوپ الکترونیکی کنه حنایی گوجه فرنگی

زیست شناسی کنه حنایی 

بهترین شرایط زیستی براي کنه حنایی نواحی نیمه خشک است که دماي بالا و رطوبت نسبی اندك است. میزبان ترجیحی این کنه، گوجه فرنگی است. این آفت هر چند روي سایر میزبان هاي خود فعال است ولی تغذیه آن باعث خسارت شدید روي آنها نمی‌شود . در صورت فقدان میزبان مناسب، کنه حنایی قادر است تا  4روز بدون غذا زنده بماند. این کنه به سرماي زمستانه شدیداً حساس است و در صورت عدم وجود پناهگاه مناسب در دماي نزدیک به یخبندان از بین می‌رود. در برخی مناطق اغلب کنه روي تاجریزي، آفتاب پرست و پنیرك زمستان گذرانی می‌کند و در اطراف مزارع یا در محل‌هاي محفوظ که این علف‌هاي هرز در طول زمستان یخ نمی‌زنند این کنه به صورت ماده بالغ زمستان گذرانی می‌کند. ماده‌ها، تخم خود را در زیر برگ‌ها و نزدیک به رگبرگ اصلی قرار می‌دهند. دوره رشد جنینی تخم، 2 روز است که پس از آن لارو کنه خارج شده و دوره نمفی را سپري می کند تا به کنه بالغ تبدیل شود.

خسارت کنه حنایی 

از علایم خسارت این کنه، نقره‌اي یا برنزه شدن سطح زیرین برگ‌ها می‌باشد. با ادامه تغذیه آفت بوته‌ها پژمرده شده و به رنگ قهوه اي در می‌آید و در نتیجه خشک می‌شوند. گاهی خسارت آفت روي میوه نیز به صورت توقف رشد دیده می‌شود. خسارت کنه حنایی روي شاخ و برگ به صورت آفتاب سوختگی میوه می‌باشد همچنین میوه‌هاي آلوده اغلب به صورت کمرنگ یا زرد دیده می‌شوند. تعداد کنه موجود بر روی برگ‌هاي پایین همیشه بیشتر از برگ‌هاي بالایی است. علایم اولیه خسارت در بوته‌هاي گوجه فرنگی به صورت پیچیدگی در برگ‌هاي پایین و ظهور رنگ نقره‌اي براق در سطح زیرین برگ‌ها می‌باشد. پس از خشک شدن برگ‌هاي پایینی، کنه‌ها به تدریج جابجا شده و به طرف برگ‌هاي بالایی حرکت می‌کنند و در نتیجه با ادامه تغذیه، برگ‌ها به رنگ برنزي درآمده و حالت کاغذي شکل و زنگ زدگی پیدا می‌کنند. همچنین چین خوردگی‌هاي ظریفی در سطح برگ‌ها ظاهر می‌شود که این چین خوردگی‌ها تا حدودي به علائم بیماري‌هاي ویروسی شباهت دارد. با تداوم تغذیه، ساقه‌ها نیز به رنگ حنایی و برنزي درآمده و اغلب از جهت طولی شکاف بر می‌دارند و در تراکم و جمعیت بالاي آفت، برگ‌ها خشک و از بوته‌ها آویزان می‌شوند. میوه‌ها نیز قبل از رنگ گرفتن، معمولا علائم زنگ زدگی در روي آنها دیده نمی‌شود اما آنها در این مرحله اغلب یک حالت آفتاب سوختگی پیدا می‌کنند. در مواقعی که آلودگی بسیار شدید باشد، کنه‌ها سطح زیرین و رویین برگها و حتی ساقه ها را نیز مورد حمله قرار می‌دهند.

قهوه‌ای و زرد شدن برگ‌های بوته گوجه فرنگی و ایجاد حالت آفتاب‌زدگی روی میوه

دستورالعمل مدیریت

ردیابی و پایش

• بازدیدهاي دوره اي براي تشخیص آفت از طریق بررسی علائم و آثار خسارت به صورت یک بار در هفته
• پایش و بررسی بوته‌ها به منظور تشخیص کنه‌هاي تارتن در صورتی که تارهاي عنکبوتی روي برگ ها مشاهده شد
• توصیه می‌شود در صورت مشاهده علائم روي بوته‌ها از لنزهاي دستی براي تشخیص کنه استفاده شود
• از آنجاییکه حمله کنه تارتن معمولاً از حاشیه مزرعه یا گلخانه شروع شده و به تدریج توسعه می‌یابد بایستی شروع پایش و ردیابی از حاشیه مزرعه و گلخانه انجام شود

کنترل زراعی و بهداشت گیاهی

• جمع آوري و از بین بردن بقایاي گیاهی
• کنترل علف‌هاي هرز داخل و حاشیه مزرعه و گلخان
• استفاده از نشاءهاي سالم و غیرآلوده
• رعایت تناوب و عدم کشت مداوم خانواده سولاناسه
• عدم تردد از قسمت‌هاي آلوده به سایر قسمت‌هاي غیرآلوده مزرعه یا گلخانه
• مدیریت گرد و غبار براي مدیریت کنه‌هاي تارتن
• مدیریت کاربرد کودهاي شیمیایی (در صورتی که گیاه کود نیتروژنی بالاتر از میزان مورد نیاز دریافت کند، می تواند جمعیت کنه تارتن را تحریک نموده و جمعیت افزایش یابد)

 کنترل شیمیایی و غیرشیمیایی 

به طور کلی کنه ها بسیار سریع نسبت به آفتکش‌ها مقاومت نشان می‌دهند. مقاومت کنه دونقطه اي نسبت به بیش از 80 کنه کش در 60 کشور جهان گزارش شده است بنابراین تناوب در مصرف آفت کش ها براي کنترل کنه ها بایستی رعایت شود. استفاده از صابون‌های محلول پاشی مؤثر است به شرطی که کلیه سطوح رویی و زیرین برگ به خوبی شستشو داده شود. بهترین زمان سمپاشی علیه کنه‌ها، با مشاهده اولین علائم خسارت به خصوص در حاشیه مزارع یا گلخانه و قبل از همه گیر شدن آفت در کشت می‌باشد .