معرفی
بيماري ويروسـي ريزومانيا (Rhizomania) يكي از مهم‌ترين و مخرب‌ترين بيماري‌های چغندرقند در دنيا اسـت که از نظر اقتصادي اهميت زيــادي دارد و موجــب كــاهش شــديد عملکرد و کیفیت چغندرقند مي‌شـود. در این بیماری به دليل ايجاد تغييرات مخرب در ريشه ذخيره‌اي گیاه و توليد ريشه‌هاي فرعي، توانايي جذب آب و عناصر غذایی توسط ريشه کاهش پیدا کرده و در نتیجه كاهش عملكرد اتفاق می‌افتد. این بیماري به دلیل تکثیر غیرطبیعی ریشه‌هاي جانبی تیره و نکروزه شده “ریزومانیا”، “جنون ریشه” یا “ریشه‌ریشی” نامیده می‌شود. در کشور ما با کشت ارقام چغندرقند بسیار حساس با عملکرد بالا، طی سال‌هاي اخیر این بیماري گسترش وسیعی پیدا کرده است.
عامل بیماری
بیماری ریزومانیا توسط ویروس زردي نكروتيـك رگبـرگ چغندرقنـد (Beet Necrotic Yellow Vein Virus, BNYVV) متعلق به جنس Benyvirus ایجاد می‌شود. این ويروس دارای داراي چهار تيپ A، B، P و J است كه از نظر جغرافيايي به مناطق خاصي محدود هستند. از نظر بيماري‌زايي، بين تيپ‌هاي A و B تفاوتي وجود ندارد ولي تيپ‌هاي P و J داراي يك مولكول RNA5 بوده و بسيار مهاجم‌تر مي‌باشند.
علائم بیماری
مهم‌ترين علائم اين بيماري ريشه‌اي شدن ريشه است. همچنين توقف رشد، زردي برگ‌ها و نكروزه شدن آوندها و رگبرگ‌ها در مزارع آلوده مشاهده مي‌گردد.
رشد بیش از حد ریشه های جانبی (ریشه ریشی) و کوتاه ماندن ریشه اصلی، نکروز شدن رگبرگ‌ها (به ترتیب از راست به چپ)
چرخه بیماری
ويروس به وسيله زئوسپورهاي شبه قارچ Polymyxa betae در خاك منتقل مي‌شود. ویـروس توسـط زئوسـپورها وارد ریـشه‌هـاي مـوئین شـده و همزمـان بـا تکثیر ناقل در بافت، ویروس نیز تکثیر و گـسترش می‌یابـد. در سلول‌هاي آلوده، اسپورهاي استراحتی تشکیل و ویروس نیز درون آن‌ها قرار می‌گیرد. پس از تجزیـه و فساد ریشه‌هاي آلوده، اسپورهاي استراحتی در خاك رها شده و می‌تواننـد تـا چنـدین سـال در خاك بقاي خود را حفظ کنند.
انتشار بیماری
این ویروس به وسيله آب، باد، بقاياي گياهي، ادوات عمليات زراعي، گياهچه‌هاي سبز نشا و جابه‌جايي خاك‌هاي آلوده و كودهاي دامي منتقل مي‌شود؛ همچنین مواد زائد و فاضلاب‌هاي آلوده كارخانه‌هاي قند نيز مي‌توانند باعث گسترش بيماري شوند. از آن‌جا كه قارچ حامل ويروس در مناطق مرطوب به‌خوبي رشد مي‌كند، لذا شدت بيماري در قسمت‌هایي كه به دليل عوارض زمين آب جمع شده و داراي زهكشي ضعيف است، بيشتر است. همچنين شدت بيماري معمولاً در خاك‌هاي رسی و با زهكشي ضعيف، بیشتر است.
کنترل بیماری
كاشت ارقام مقاوم مؤثرترین روش کنترل بیماری ریزومانیا محسوب می‌شود. سایر روش‌هاي زراعي شامل تناوب‌هاي طولاني‌مدت، زهكشي خوب، بهبود هوادهي خاك و كشت زودهنگام در کاهش شدت بیماری تا حدودی مؤثر هستند.
