فهرست مطالب
معرفی
گیاه انگل سس با نام علمی Cuscuta spp. از جمله مهمترین علف‌های هرز انگل محسوب می‌شود. این گیاه فاقد برگ مشخص و کلروفیل بوده و به همین علت برای تامین نیازهای خود (آب و عناصر غذایی) به سایر گیاهان زنده (میزبان) وابسته و در واقع انگل اجباری است. علف هرز سس یکی از ده علف هرز خطرناک دنیاست.
سس‌ها می‌توانند باعث ضعیف شدن گیاهان میزبان شوند و از این طریق باعث کاهش کیفیت، کمیت و پایداری عملکرد آنان می‌شوند. در صورت بالا بودن میزان آلودگی، خسارت ممکن است به مرگ میزبان منتهی شود. سس بیشترین خسارت را به مزارع یونجه، چغندرقند، شبدر ، گوجه فرنگی و سیب زمینی وارد می‌کند.
تاکنون 19 گونه سس از ایران گزارش شده است. گونه‌های سس شباهت ظاهری زیادی با یکدیگر دارند و تفکیک آنها براساس خصوصیات اندام زایشی (گل، تراکم گل آذین، تعداد قطعات گل و خصوصیات کپسول) انجام می‌شود. گونه‌های سس از نظر زیستگاهی که بطور طبیعی در آن یافت می‌شوند و تعداد گونه‌های میزبانی که می‌توانند آلوده کنند، متغیر هستند به طوری که برخی از آنها به تعداد کمی از گونه‌های گیاه میزبان محدود می‌شوند و برخی دیگر می‌توانند طیف وسیعی از میزبان‌ها را آلوده کنند. سس انگل غیر اختصاصی میزبان‌های متعددی از گونه‌های زراعی، علف‌های هرز، گونه‌های مرتعی و باغی می‌باشد.
تصویر سمت راست: گل آذین سس- تصویر سمت چپ: ساقه گل دهنده
تصویر سمت راست: میوه- تصویر سمت چپ: بذر سس
زیست‌شناسی
در نواحی معتدل، سس گیاهی یکساله است که در هر فصل رشد از بذور موجود در خاک رشد می‌کند. بذر سس برای جوانه زنی نیاز به حضور میزبان و دریافت محرک‌های جوانه زنی ترشح شده از ریشه آن را ندارد و سس بدون حضور میزبان نیز جوانه می‌زند. سس بعد از جوانه زنی دوره کوتاهی را به حالت غیرانگلی سپری می‌کند و با استفاده از ذخایر بذر به رشد خود ادامه می‌دهد. طول این دوره بسته به مفدار ذخیره بذر متفاوت و 2 تا 3 هفته می‌باشد. ذخیره بذر تا زمانی که طول ساقه سس به 5 تا 10 سانتی متر برسد، قادر به حمایت از ساقه می‌باشد. در این شرایط ریشه گیاه بسیار کوتاه و تنها یک تا دو میلی‌متر است. اگر ظرف 5 تا 10 روز گیاهچه به میزبان مناسب نرسد، زنده نمی‌ماند. پس از جوانه زدن در سطح خاک یا نزدیک به آن، گیاهچه به سرعت به سمت گیاه میزبان رشد می‌کند که احتمالا در پاسخ به مواد فراری است که توسط گیاهان میزبان ترشح می‌شوند. بلافاصله پس از اتصال گیاهچه به گیاه میزبان، انتهای پایینی گیاه سس پژمرده می‌شود و اتصال خود را با زمین قطع می‌کند در حالی که قسمت بالایی ساقه به سرعت رشد می‌کند و اغلب توده‌های متراکم و رشته‌ای را تشکیل می‌دهد.
مرحله فنولوژی میزبان برای شناسایی آن مهم نیست و سس می‌تواند در هر مرحله از رشد، میزبان را شناسایی کند.
نحوه اتصال سس به گیاه میزبان از طریق نفوذ مکینه به آوندها
خسارت
سس می‌تواند گیاهان را ضعیف یا از بین ببرد. تاثیر سس روی گیاه میزبان بسته به گونه‌های آن، مرحله رشد و وضعیت گیاه میزبان و زمان آلودگی بطور قابل توجهی متفاوت است. در صورت بالا بودن میزان آلودگی، خسارت ممکن است به مرگ میزبان هم منتهی شود. سس علاوه بر جذب مواد غذایی، با سایه اندازی روی گیاه و تغییر شرایط از جمله افزایش رطوبت، موجب گسترش عوامل بیمارگر و افزایش خسارت به گیاه زراعی می‌شود. بر روی سیب‌زمینی، گونه‌های سس می‌تواند منتقل کننده برخی از عوامل خسارت‌زای گیاهی از جمله ویروس‌ها و فیتوپلاسمای عامل جارویی باشد.
گیاه انگل سس
دستورالعمل مدیریت
ردیابی و پایش
پایش مداوم مزرعه در مناطق با سابقه آلودگی به سس و حذف دستی ساقه‌های تازه سبز شده جهت عدم گسترش آلودگی ضروری می‌باشد.
مدیریت
مدیریت موثر سس مستلزم یک رویکرد سیستماتیک با ترکیب چندین روش کنترل در طول چندین سال است که بر کاهش جمعیت فعلی، جلوگیری از تولید بذر و مقابله با گیاهچه‌های جدید در سال های بعدی متمرکز است.
اصول پیشگیری
- بوجاری بذور گیاهان زراعی
- کاربرد کود دامی پوسیده
- کنترل تردد ماشین آلات، دام و انسان به مزارع
- کنترل علف‌های هرز داخل و حاشیه مزارع و کانال های آبیاری
- چیدن و خارج کردن سس از مزارع آلوده
- از بین بردن قسمت های آلوده با شعله افکن و علفکش های عمومی
- کاشت ارقام با رشد سریع
كنترل زراعي و بهداشت گیاهی
- تغییر تاریخ کاشت
- تناوب زراعی
- مدیریت مناسب آبیاری
- انتخاب تراکم کاشت مناسب
- کنترل علف‌های هرز
- کاشت بذور و غده‌های سالم و گواهی شده
کنترل مکانیکی
- بوجاری بذر گیاهان زراعی
- شخم
- وجین آلودگی‌های اندک سس
کنترل شیمیایی
علفکش‌های قابل توصیه جهت کنترل سس شامل دو گروه می‌باشد، پیش از اتصال به میزبان و پس از اتصال به میزبان و در دنیا برای کنترل سس ترکیباتی به ثبت رسیده است اما در ایران برای کنترل این علف هرز تاکنون ترکیبی به ثبت نرسیده است.
