معرفی
علف‌هرز گل جالیز (Orobanche spp) انگل اجباری ریشه بسیاری از گیاهان دو لپه‌ای بوده که به دلیل فقدان برگ و کلروفیل، با جذب آب و مواد غذایی از گیاه میزبان سبب کاهش رشد و عملکرد، ایجاد پژمردگی و در نهایت مرگ میزبان میشود. از مهمترين میزبان‌ها می‌توان به گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل، خیار، سیب‌زمینی، هندوانه، آفتابگردان، گلرنگ، توتون، پیاز، عدس، باقلا، نخود، کلزا، هويج و برخی درختان میوه نظیر بادام، زردآلو و غیره اشاره نمود. مقدار خسارت حاصل از اين گیاه انگلی بسته به شدت آلودگی، نوع میزبان و گونه گل جالیز 5 تا 100 درصد گزارش شده است. گل جالیز با بیش از 150 گونه، در بیـشتر مناطق دنیا یافت می‌شـود. 36 گونه از این گل در ایران موجود است که مهمترین گونه آن، گونه مصری (O. aegyptiaca) می‌باشد.
مورفولوژی گل جالیز
این گل از خـانواده Orobanchaceae، گیاهی یکساله، سفید تا زرد مایل به قهوه‌ای به ارتفاع 15 تا 50 سانتی‌متر است. ساقه گوشتی و برگ‌های فلس مانند دارد. گل های آذین گیاه به صورت سنبله غیر متراکم است و شامل گل‌هایی به رنگ زرد و قهوه‌ای و یا آبی می‌باشد، تصاویر آن را در شکل زیر مشاهده می‌کنید. میوه کپسولی شکل و حاوی حدود 5 تا 50 عدد بذر است. گل جالیز به حالت انگلی روی ریشه بعضی گیاهان به سر می‌برد. عمق ریشه‌ها در گل جالیز بسته به عمق ریشه‌های گیاه میزبان متفاوت است.
از راست به چپ: گل جالیز مصری از نمای نزدیک، گل جالیز درون بوته گوجه فرنگی و مزرعه به شدت آلوده به گل جالیز
چرخه زندگی و نحوه خسارت
چرخه زندگی این گل با بذر شروع میشود. جوانه‌زنی بذرهای موجود در خاک، پس از سپری کردن دوره خواب اولیه با ترشح مواد محرك از ریشه گیاه میزبان صورت می‌گیرد. پس از جوانه زدن بذر این گل، رشته اولیه از درون پوسته بذر خارج میشود و اطراف ریشه گیاه میزبان استقرار می‌یابد. نفوذ به داخل ریشه میزبان از طریق ترشح آنزیم‌ها و همچنین فشار مکانیکی سلول‌هاي مکینه صورت می‌گیرد. مکینه با ايجاد ارتباط آوندی، آب و موادغذايی موردنیاز خود را دريافت می‌کند. اين عمل باعث ضعف، پژمردگی، کاهش رشد و حتی مرگ گیاه میزبان می‌گردد.
روش‌هاي كنترل
روش‌هاي مختلفی شامل رعایت بهداشت گیاهی، کنترل زراعی، مکانیکی و شیمیایی جهت کنترل این انگل پیشنهاد شده است، اما هیچ یک از آنها نتوانسته‌اند به‌عنوان یک روش مطمئن مورد استفاده قرار گیرند، با توجه به سمج بودن گونه‌هاي مختلف این انگل، مدیریت تلفیقی روشی است که بر آن تاکید میشود.
رعایت بهداشت گیاهی از طریق:
- استفاده از بذور گواهی شده و فاقد بذر گل جالیز
- جلوگیري از ورود بذر گل جالیز به مزرعه
- استفاده از کودهاي دامی پوسیده شده و فاقد بذر گل جالیز
- کنترل علف‌هاي هرز میزبان این گیاه در حاشیه مزرعه در زمان داشت و آیش
- حذف علف‌هاي هرز میزبان در مسیرهاي آبیاري
- جلوگیري از زه آب مزارع بالا دست آلوده به گل جالیز
- رعایت مسائل قرنطینه
استفاده از روش‌هاي کنترل زراعی نظیر:
- تغییر در تاریخ کاشت
- تناوب زراعی
- کشت میزبان‌هاي تله نظیر یونجه، سویا، لوبیا چشم بلبلی، ذرت و سورگوم
- کندن و سوزاندن بوته‌هاي گل جالیز
- تغذیه مناسب (کاهش حاصلخیزي و بالا بودن pH خاك باعث تشدید حضور گل جالیز دز مزرعه میشود).
کنترل مکانیکی شامل:
- شخم عمیق مزرعه پس از برداشت محصول
- وجین دستی (راه کنترل آلودگی‌هاي اندك گل جالیز زمانیکه هنوز تراکم آفت زیاد نیست)
- قطع کردن گل جالیز از سطح خاك قبل از گلدهی با استفاده از ابزار تیز و انتقال اندام‌هاي قطع شده به خارج از مزرعه و حذف آنها
- آفتاب‌دهی خاك
کنترل شيميايی:
- ضدعفونی خاک با سموم تدخینی نظیر متام سدیم
- در مزارع گوجه فرنگی، استفاده از علفکش‌هایی نظیر سولفوسولفورون (با دز 30 تا 50 گرم در هکتار)، گلایفوزیت (با دز 50 میلی‌لیتر در هکتار 20، 30 و 40 روز پس از نشاء گوجه فرنگی
پيشنهاد:
با توجه به گسترش روزافزون گل جالیز در مزارع جنوب استان کرمان، پیشبینی میشود اگر شدت آلودگی به سرعت گسترش يابد، امکان کشت بسیاری از محصوالت زراعی میزبان در منطقه محدود شود. به نظر میرسد مهمترين دليل گسترش اين گیاه انگلی در جنوب کرمان به خاطر سهل انگاری و عدم توجه زارعین به نکات فنی به ويژه حذف میزبان در انتهای فصل و پس از برداشت آخرين چین اقتصادی است با استفاده از شخم است.
بنابراين، پیشنهاد می شود، سازمان جهاد کشاورزی منطقه و متولیان امر کشاورزی با وضع قوانین الزم در مرتفع کردن خالء قانونی زارعین را ملزم به پیروی از آن سازند، بويژه شناسايی اراضی آلوده و در صورت امکان جلوگیری از کشت میزبانهای حساس، رعايت تناوب زراعی مناسب و حذف میزبان پس از آخرين چین اقتصادی می توان اشاره کرد.
