فهرست مطالب
مقدمه
مصرف بی رویه کودهای ازته با تصور اینکه رشد و عملکرد را افزایش خواهد دارد هر ساله خسارات جبران ناپذیری بر منابع آب، خاک و به ویژه سلامتی جامعه وارد می‌سازد. نیترات زمانی که وارد بدن انسان می‌شود در جریان خون وارد شده و در بزاق انسان ترشح می‌شود. در این قسمت پس از تبدیل شدن به نیتریت منجر به بروز سمیت در معده فرد می‌گردد. سرطان معده و دستگاه گوارش در کشاورزانی که با کودهای ازته ارتباط دارند بسیار مشاهده می‌شود. مصرف کودهای نیتروژنه به ویژه بعد از گلدهی در محصول سیب زمینی نه تنها به جذب آن در گیاه و افزایش عملکرد هیچ کمکی نمی‌نماید بلکه منجر به تجمع نیترات در غده سیب زمینی و جلوگیری از صادرات آن شده، همچنین افزایش شاخ و برگ گیاه و کاهش کیفیت غده ها می‌شود.
اولین و موثرترین راهکاری که کارشناسان توصیه می‌نمایند، استفاده صحیح و به میزان نیاز گیاه از کودهای ازته می‌باشد البته در مورد هر کود باید میزان توصیه شده آن را دقیقا رعایت نمود.
سبزیجاتی مانند هویج و اسفناج که خود حاوی نیترات هستند از این دسته اند. از این رو بهتر است در غذای کودکان استفاده نشوند.
سبزیجات برگی نقش مهمی در تغذیه انسان داشته ولی متاسفانه یک گروه غذایی را تشکیل داده اند که به مصرف نیترات توسط موجودات زنده کمک می‌نمایند. تحت آلودگی شدید کاربرد کودهای ازته، این سبزیجات می‌توانند سطوح بالایی از نیترات را در خود تجمع دهند. جذب نیترات به وسیله گیاهان تحت تاثیر مواد معدنی به ویژه مولیبدن است. مولییدن از اجزای اصلی نیترات رداکتاز است. وقتی کمبود مولیبدن وجود داشته باشد تجمع نیترات صورت می‌گیرد.
نیترات نه تنها به عنوان یک کود شیمیایی، بلکه به عنوان تهدید کننده سلامت انسان و محیط اطراف بشر نیز تلقی می‌شود. گیاهان در صورت بالا بودن غلظت نیترات در خاک، قادرند بیش از نیاز متابولیکی خود، آن را جذب کنند و در سیتوپلاسم و واکوئل‌های سلول‌های خاصی به ویژه در شب تجمع دهند.
اثرات تجمع نيترات
- مقدار بيش از حد مجاز نيترات در گياهان مسئله ساز بوده و در نوزادان موجب بيماري متهموگلوبينما مي‌شود.
- نيترات در چرخه گوارشي انسان با اسيد آمينه‌ها ترکيب شده و توليد نيتروزآمين مي‌نمايد که سرطانزا است.
- ميزان تجمع نيترات در گياه بسته به گونه، رقم، اندام گياهي، سن گياه و زمان برداشت دارد.
- مصرف بيش از حد ازت سبب تجمع نيترات در گياهان مي‌گردد که در اين بين اوره و نيترات وآمونيوم بيش از ديگر منابع کود ازته موثرند.
حد مجاز نيترات
- طبق گزارش مشترک سازمان بهداشت جهاني و خواروبار جهاني کشاورزي (1995)، حد قابل قبول مصرف روزانه نيترات از صفر الي 7/3 ميلي گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن مي‌باشد.
- در سال 1997، کمسيون اروپا حداکثر مجاز نيترات براي اسفناج و کاهو را 3000 تا 4000 ميلي گرم در کيلوگرم بر مبناي وزن تر گزارش کرد.
- اين مقدار نيترات در جوامعي نظير ايران که مصرف روزانه سبزي در آنها بسيار بالاتر است خطرناک و مساله ساز مي‌باشد.
مقدار نيترات مجاز در سبزي‌هاي مختلف بر حسب ميلي گرم نيترات در کيلوگرم سبزي تازه
| انواع سبزيها | مقدار نيترات بر حسب وزن تازه (ميلي گرم در کيلوگرم) | انواع سبزيها | مقدار نيترات بر حسب وزن تازه (ميلي گرم در کيلوگرم) |
| گوجه فرنگي | 200-10 | ترب و تربچه | 1186-261 |
| نخود فرنگي | 120-10 | کلم قمري | 1700-200 |
| خيار | 300-20 | اسفناج | 3890-345 |
| لوبيا سبز | 822-80 | چغندرقند | 5690-150 |
| هويج | 800-30 | کاهو پيچ | 3620-382 |
