فهرست مطالب
تعریف هرس درختان
هرس عبارت است از فرآیند حذف بخشی از درخت، که می‌تواند شامل شاخه‌ها، برگ‌ها یا حتی ریشه‌ها باشد. این کار به‌طور عمده به هدف بهبود کیفیت محصول، شکل‌دهی درخت، و همچنین کاهش بیماری‌ها و آفات انجام می‌شود. درختان سیب از آن دسته گیاهانی هستند که برای بهبود کیفیت میوه‌ها و رشد مناسب نیاز به هرس منظم (هرسال هرس سبک) دارند. هرس باید با دقت و در زمان‌های خاص انجام شود تا از رشد بیش از حد، رقابت برای نور و تهویه و مشکلات دیگر جلوگیری شود.
مزایای هرس در درختان سیب
هرس صحیح باعث بهبود رشد درخت و کیفیت میوه‌ها می‌شود. مزایای اصلی هرس در درختان سیب به شرح زیر می باشد:
بهبود کیفیت میوه
هرس به‌طور مستقیم بر کیفیت میوه‌ها تأثیر می‌گذارد. هرس مناسب باعث می‌شود که نور به‌طور یکنواخت به تمامی شاخه‌ها، به‌ویژه شاخه‌های بارده، برسد. این موضوع باعث افزایش فتوسنتز در قسمت‌های بارده درخت می‌شود و در نتیجه، رشد میوه‌ها بهبود می‌یابد. همچنین با افزایش جریان هوا و نور در داخل درخت، شرایط بهتری برای تکامل میوه‌ها فراهم می‌شود، که منجر به بهبود رنگ، اندازه و طعم میوه‌ها می‌گردد. از آنجا که درختان سیب به شدت به نور برای تولید قند و تنظیم هورمون‌های رشد نیاز دارند، هرس صحیح می‌تواند کیفیت میوه را با تأثیر بر تعادل هورمونی و بهینه‌سازی فرایندهای فیزیولوژیکی مانند آبیاری و تغذیه بهبود بخشد.
کاهش رقابت برای نور
درختان سیب معمولاً دارای ساختارهای پیچیده‌ای از شاخه‌های متعدد و ریشه‌های جانبی هستند که ممکن است رقابت زیادی برای نور و منابع آب ایجاد کند. هرس کردن با حذف شاخه‌های غیرضروری و رقابتی، به تسهیل عبور نور و اکسیژن در تمام قسمت‌های درخت کمک می‌کند. این فرآیند به کاهش سایه‌افکنی توسط شاخه‌ها و افزایش دسترسی به نور در نواحی پایین‌تر درخت و شاخه‌های بارده کمک می‌کند. درختان سیب با برگ‌های گسترده و شاخه‌های بارده زیاد، مستعد به رقابت برای نور هستند و این رقابت می‌تواند باعث کاهش عملکرد و کیفیت میوه‌ها شود. به‌این‌ترتیب، هرس صحیح می‌تواند فضای بیشتری برای تابش نور و افزایش فعالیت فتوسنتزی فراهم کند.
سلامت درخت
هرس یکی از مهم‌ترین ابزارها برای حفظ سلامت درختان سیب است. درختان ممکن است به‌طور طبیعی دچار بیماری‌هایی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها یا آفات شوند که در صورت عدم توجه به آنها، می‌توانند به سرعت گسترش یابند. هرس مناسب شاخه‌های آسیب‌دیده، بیمار یا مرده از درخت، نه تنها به کاهش خطر انتقال بیماری‌ها کمک می‌کند، بلکه با حذف نقاط مستعد برای رشد قارچ‌ها و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، از گسترش این بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین با ایجاد فضای باز در داخل درخت، تهویه بهبود یافته و از ایجاد شرایط مناسب برای رشد آفات و قارچ‌ها جلوگیری می‌شود. این کار به‌ویژه در درختانی که تحت شرایط رطوبتی بالا قرار دارند، بسیار حیاتی است.
کنترل رشد
هرس همچنین ابزاری برای کنترل و هدایت رشد درختان است. با هرس شاخه‌های اضافی یا رقابتی، می‌توان جهت رشد درخت را هدایت کرد و از رشد غیرضروری آن جلوگیری نمود. به این ترتیب، درخت به‌جای مصرف انرژی خود برای رشد شاخه‌ها و برگ‌های اضافی، می‌تواند آن انرژی را به‌طور مؤثرتری برای رشد میوه‌ها و شاخه‌های بارده استفاده کند. هرس همچنین به شکل‌دهی درخت کمک می‌کند و باعث می‌شود درخت به‌طور بهینه‌ای از فضا استفاده کند. این کار باعث بهبود ساختار درخت می‌شود و منجر به کاهش مشکلاتی مانند شکستگی شاخه‌ها در اثر بارش سنگین یا باد شدید می‌گردد.
افزایش بازدهی
یکی از اصلی‌ترین اهداف هرس در درختان سیب افزایش بازدهی میوه‌هاست. با حذف شاخه‌های رقابتی و ضعیف که بخشی از منابع را به خود اختصاص می دهند، انرژی درخت به‌طور مؤثری به رشد شاخه‌های بارده و میوه‌ها هدایت می‌شود. این کار باعث افزایش تعداد میوه‌ها و بهبود اندازه آنها می‌شود. همچنین، هرس به توزیع یکنواخت‌تر منابع غذایی، آب و نور در سراسر درخت کمک می‌کند، که این امر منجر به تولید میوه‌هایی با کیفیت بالا و برداشت بیشتر خواهد شد. علاوه بر این، با حذف شاخه‌های اضافی، می‌توان فضای بیشتری برای رشد میوه‌ها فراهم کرده و از رقابت برای فضای رشد جلوگیری کرد. همچنین مطالعات نشان داده اند که هرس منظم و دقیق می‌تواند از سال اوری درختان سیب جلو گیری کنند.
انواع فرم‌های هرس درختان سیب و روش انجام هر یک
درختان سیب می‌توانند به روش‌های مختلف هرس شوند. در اینجا به سه فرم رایج هرس درختان سیب پرداخته‌ایم که هرکدام روش‌های خاص خود را دارند:
فرم مرکز باز (Open Center Form)
فرم مرکز باز در هرس درختان سیب به‌منظور بهینه‌سازی نوردهی و تهویه داخلی درخت طراحی شده است. در این فرم، شاخه‌های اصلی به‌طور افقی و در زوایای خاص (حدود 45-60 درجه) از تنه درخت خارج می‌شوند، به‌طوری که مرکز درخت خالی از شاخه‌ها و رشد عمودی می‌شود. این ساختار باز به نور رسانی بهتر به تمامی بخش‌های درخت کمک کرده و باعث افزایش فتوسنتز در شاخه‌های بارده می‌شود. همچنین، جریان هوا در درخت بهبود می‌یابد، که ریسک بیماری‌ها و آفات را کاهش می‌دهد. این روش رشد درخت را کنترل کرده و از رقابت شاخه‌ها برای منابع جلوگیری می‌کند. در نهایت، فرم مرکز باز موجب افزایش بازدهی و بهبود کیفیت میوه‌ها می‌شود.
روش انجام هرس فرم مرکز باز
- انتخاب و حفظ شاخه‌های اصلی: در ابتدا، سه یا چهار شاخه اصلی را در نزدیکی تنه انتخاب می‌کنیم که به‌صورت افقی و در زوایای 45-60 درجه از تنه درخت رشد کنند. این شاخه‌ها باید از یکدیگر فاصله مناسب داشته باشند.
- حذف شاخه‌های رقابتی و جانبی: تمامی شاخه‌های جانبی که از تنه اصلی درخت خارج می‌شوند باید حذف شوند. این کار باعث افزایش نوردهی به قسمت‌های پایین‌تر درخت می‌شود.
- حفظ فضای باز در مرکز: باید اطمینان حاصل شود که مرکز درخت خالی از شاخه‌ها باشد. این کار باعث تهویه بهتر و افزایش میزان نور دریافتی شاخه ها می‌شود.
- هرس درختان جوان: در درختان جوان، هرس اولیه باید به‌طور کامل انجام شود تا تنه اصلی به‌طور عمودی رشد کند و شاخه‌های اصلی به‌صورت افقی و با فاصله مناسب از هم قرار گیرند.
مزایا هرس فرم مرکز باز
- نورگیری بهتر توسط درخت
- کاهش ریسک بیماری‌ها و آفات در مرکز درخت
- زوایه مناسب شاخه ها (حرکت مناسب شیره پرورده در درخت)
معایب هرس فرم مرکز باز
- نیاز به مراقبت بیشتر و هرس دقیق‌تر
- درخت ممکن است نیاز به حمایت در برابر بادهای شدید داشته باشد
هرس سیب فرم لیدر مرکزی (شلجمی)
فرم هرس لیدر مرکزی یک نوع هرس اصلاح شده می باشد. در این فرم، یک سرشاخه مرکزی به‌صورت عمودی در مرکز درخت باقی می‌ماند و سایر شاخه‌ها به‌صورت افقی از آن جدا می‌شوند. این روش سرشاخه مرکزی به درختان کمک می‌کند تا ساختار منظم‌تری پیدا کنند.
روش انجام هرس فرم تغییر یافته مرکز باز
- انتخاب سرشاخه مرکزی : یک شاخه عمودی را از تنه انتخاب کرده و آن را به‌عنوان سرشاخه مرکزی نگه می‌داریم. این شاخه باید نسبت به سایر شاخه‌ها رشد بیشتری داشته باشد.
- شکل‌دهی به شاخه‌های جانبی : شاخه‌های جانبی باید به‌صورت افقی از سرشاخه مرکزی خارج شوند. این شاخه‌ها باید از یکدیگر فاصله مناسبی داشته باشند تا از رقابت برای نور جلوگیری شود.
- حذف شاخه‌های پایین : تمامی شاخه‌هایی که در پایین درخت رشد می‌کنند، باید حذف شوند تا از ورود نور به داخل درخت جلوگیری نشود.
- هرس درختان جوان: در درختان جوان، باید سرشاخه مرکزی را به‌دقت انتخاب کرده و آن را هدایت کنیم تا رشد یکنواخت داشته باشد.
مزایا هرس فرم لیدر مرکزی
- حفظ سرشاخه مرکزی باعث ساختار منظم درخت می‌شود.
- رشد طولی منتاسب و استفاده از فضا
معایب هرس فرم لیدر مرکزی
- رقابت برای نور در قسمت‌های پایین‌تر درخت ممکن است وجود داشته باشد.
- زاویه نا مناسب لیدر مرکزی انتقال سخت تر شیره گیاه
- زاویه نا مناسب لیدر مرکزی انتقال سخت تر شیره گیاه
فرم رو سیمی (تربیت شده)
هرس رو سیمی (یا هرس به فرم سیمی) یکی از روش‌های پیشرفته در مدیریت و شکل‌دهی به درختان سیب است که در آن درخت به کمک سیم‌ها یا توری‌ها هدایت می‌شود تا رشد آن در جهات خاصی محدود و مدیریت شود. این روش به خصوص در سیستم‌های کشت مدرن بسیار رایج است و برای بهبود کیفیت میوه‌ها، نوردهی بهتر و مدیریت راحت‌تر درختان استفاده می‌شود. و از رشد بی‌رویه درخت جلو گیری می کند.
روش انجام هرس رو سیمی درختان سیب
روش هرس رو سیمی شامل چندین مرحله است که در هر مرحله توجه به جزئیات بسیار ضروری است. این مراحل به شرح زیر هستند:
آماده‌سازی درخت برای هرس
- درختان باید در ابتدای رشد خود تحت نظارت و مراقبت قرار گیرند تا پایه‌های اصلی رشد آنها مشخص شود.
- ابتدا انتخاب سیستم سیمی یا توری مورد نظر انجام می‌شود که می‌تواند شامل توری‌های عمودی یا سیم‌های کشیده شده در جهت‌های مختلف باشد.
انتخاب و هدایت شاخه‌ها
- در مرحله اول، یک محور اصلی (محور مرکزی) انتخاب می‌شود که درخت از این نقطه به صورت عمودی رشد می‌کند.
- سپس شاخه‌های جانبی به دقت هدایت می‌شوند و با استفاده از سیم یا توری به سمت جهات خاصی هدایت می‌شوند تا از تراکم و تداخل رشد جلوگیری شود.
- معمولاً در این مرحله شاخه‌هایی که بیش از حد رشد کرده یا در مسیر دیگر شاخه‌ها قرار دارند، بریده می‌شوند تا به شکل‌دهی و رشد بهتر کمک کند.
هدایت و تثبیت شاخه‌ها
- شاخه‌ها باید به صورت منظم و بر اساس طرح هدایت شوند.
- به مرور زمان، با توجه به رشد درخت، نیاز به تنظیم مجدد سیم‌ها است تا شاخه‌ها در مسیر مناسب خود قرار بگیرند.
هرس نهایی و نگهداری دوره‌ای
- حذف شاخه‌های اضافی، بیمار یا خشک است
- هرس دوره‌ای در طول سال برای کنترل رشد، کاهش تراکم و افزایش کیفیت میوه‌ها ضروری می باشد
مزایای هرس رو سیمی درختان سیب
بهبود کیفیت میوه‌ها
- با استفاده از هرس رو سیمی، نور به تمامی قسمت‌های درخت رسیده و میوه‌ها به طور یکنواخت‌تری رشد می‌کنند. این امر باعث بهبود کیفیت میوه‌ها (طعم، اندازه، رنگ و … ) می‌شود.
فضای بیشتر برای کشت
- درختان سیب با هرس رو سیمی فضای بیشتری برای رشد دارند و از آنجا که درخت به طور کنترل‌شده هدایت می‌شود، فضای کشاورزی به صورت بهینه‌تری استفاده می‌شود (معمولا در این سیستم از درختان پاکوتاه استفاده می شود).
افزایش تهویه و نوردهی
- با توجه به شکل‌دهی منظم درخت، تهویه هوا در داخل تاج درخت بهبود یافته و نور به تمامی قسمت‌های درخت می‌رسد که باعث کاهش بیماری‌ها و افزایش عملکرد میوه می‌شود.
آسان‌تر شدن برداشت
- درختان سیب که به روش رو سیمی هرس می‌شوند، به راحتی قابل برداشت هستند. دسترسی به میوه‌ها آسان‌تر است زیرا درخت به صورت بهینه‌ای مدیریت می‌شود.
معایب هرس رو سیمی درختان سیب
هزینه بالا
- نصب سیم‌ها، توری‌ها و سیستم‌های هدایت ممکن است هزینه‌بر باشد. علاوه بر این، انجام هرس دقیق نیاز به تخصص دارد و ممکن است برای کشاورزان مبتدی مشکلاتی ایجاد کند.
نیاز به مراقبت بیشتر
- این سیستم نیاز به مراقبت دقیق‌تر و بیشتر دارد. برای جلوگیری از آسیب به سیم‌ها یا توری‌ها و یا رشد بی‌رویه شاخه‌ها، باید به طور منظم و دقیق مدیریت شود.
خطر آسیب به درخت
- اگر سیم‌ها یا توری‌ها به درخت فشار زیادی وارد کنند، ممکن است باعث آسیب به شاخه‌ها و حتی رشد غیرعادی درخت شوند.
اصول هرس که باید به آنها توجه شود
- زاویه شاخه های مناسب
- اولویت با شاخه های با سن بیشتر
- سربرداری در ارتفاع های مختلف شاخه ها
- انجام سر برداری کل درخت در طی دو تا سه سال
- حذف شاخه های رو به داخل
- کوتاه کردن سیخک ها نه حذف کامل
- زاویه برش صحیح شاخه
زمان هرس
هرس درختان سیب معمولاً در دو زمان انجام می‌شود:
هرس زمستانه
هرس زمستانه معمولاً در فصل زمستان، زمانی که درختان به خواب زمستانی رفته‌اند و فعالیت‌های فیزیولوژیکی درخت کاهش یافته است، انجام می‌شود. این زمان بهترین فرصت برای اصلاح و شکل‌دهی درخت است زیرا درخت در حالت غیر فعال قرار دارد و آسیب کمتری از هرس متحمل می‌شود. بهترین زمان هرس قبل از فعال شدن درخت و رشد جدید (اسفند ماه) در بهار می باشد.
هرس تابستانه
هرس تابستانه معمولاً در فصل تابستان و زمانی که درختان در حال رشد فعال هستند، انجام می‌شود. این نوع هرس با هدف کنترل رشد درخت و تنظیم تولید میوه انجام می‌گیرد.
