فهرست مطالب
مقدمه
فرسایش خاک یک تغییر فیزیکی است که طی آن لایه‌های سطحی خاک در اثر عوامل مختلف به‌ویژه جریان آب و باد به تدریج جابه‌جا شده و در طولانی مدت از بین می‌رود. فرسایش خاک می‌تواند یک عمل کند باشد و یا با سرعت هشداردهنده‌ای رخ دهد.
نقش باران در فرسایش خاک
گياهانى كه نزدیک سطح خاك هستند بيشتر از يك گياه مرتفع كه سطح زمين آن بدون پوشش است، فرسايش را كنترل مى‌كنند.
گياهانى كه نزديك سطح خاك هستند انرزى جنبشى قطرات باران را کاهش می‌دهند، در نتیجه آب به آرامى به سطح خاك مى‌رسد؛ درحالى كه در گياهان مرتفع، با وجود اينكه انرژى قطرات باران گرفته مى‌شود، به‌علت وجود فاصله زياد درخت با سطح زمين، قطرات بارانی كه از آن ريزش مى‌كند می‌تواند فرسايش ايجاد كند(براى نمونه اگر قطره‌اى از ارتفاع ٧ مترى سقوط كند در هنگام برخورد به زمين حدود ٩٠٪ سرعت حد خود راكسب خواهد کرد).
از سوی دیگر قطرات باران كه به وسيله برگ‌هاى گياه گرفته مى‌شوند، ممكن است به يكديگر بپیوندند و قطره بزرگترى را به وجود آورند كه مسلماً فرساينده‌تر از قطرات باران خواهند بود.
مدیریت مناسب زمین
مدیریت مناسب و صحیح، فرسایش را محدود می‌کند. بهترین مدیریت، استفاده حداکثری از سطح زمین برای تولید محصول، بدون ایجاد فرسایش است. مدیریت مناسب خاک زمانی انجام می‌شود که از زمین، مطابق استعدادش بهره‌برداری شود. برای نمونه در شیب‌های تند که معمولأ برای جنگل و مرتع به کار می‌روند نباید بدون انجام عملیات حفاظتى كشت و زراعت نمود.
همچنین قابل ذکر است که وجود مواد آلی به مقدار لازم در خاک به عنوان پوشش‌دهنده (مالچ)، باعث کاهش فرسايش خاك می‌شود.
روش‌های نادرست بهره‌برداری از زمین
روش‌هاى نادرست بهره‌بردارى از زمين سبب تشديد فرسايش می‌شود. برخى از اين روش‌ها عبارتند از: قطع بى‌رويه درختان، چراى بيش از حد دام، توسعه بى‌رويه اراضى ديم، شخم در جهت شيب و غیره.
قطع درختان جنگلى به دلایل مختلف مانند تجارى، صنعتى، توسعه مراتع يا كشاورزى، سوخت و غيره سبب افزايش رواناب و در نتيجه فرسايش می‌شود. انجام اين عمل به‌خصوص در سراشيبى‌ها منجر به نابودى خاك در زمان خيلى كوتاهى مى‌شود.
نوع پوشش گياهى در فرسايش خاك
اثر گیاهان زراعی در کاهش فرسایش متفاوت است. برخی از گیاهان زراعی مانند گندم و جو پوشش یکنواختی ایجاد می‌کنند و تراکم آن‌ها نسبتأ خوب است و بنابراین فرسایش را تا حدی کنترل می‌کنند، در حالی‌که گیاهان ردیفی فقط قسمتی از خاک را می‌پوشانند و به همین دلیل فرسایش را به‌ویژه در اوایل رشد گیاه کمتر کنترل می‌کنند.
نقش تراكم پوشش گياهى در فرسايش خاك
گياهان متراكم مانند علوفه خيلى بيشتر از گياهان زراعى فرسايش را كنترل مى‌كنند. در اين مورد نمونه‌هاى بسيارى وجود دارد. بررسی ميزان خاك از دست رفته را در اراضى زير پوشش علوفه و ١٣ نوع مختلف از اراضى زراعى كه نماينده ميليون‌ها هكتار از اراضى زراعى ايالات متحد آمريكا است نشان داده است كه متوسط خاك از بين رفته از اراضى زراعی به‌صورت سالیانه حدود ٨٢ تن در هكتار بوده است، در حالى كه متوسط خاك از بين رفته از اراضى زير پوشش علوفه حدود 0.8 تن در هكتار در سال است.
نقش مرحله رشد گیاه در فرسایش خاک
اثر گیاه در حفاظت خاک معمولأ همگام با رشد و نمو آن افزایش می‌یابد. میزان فرسایش معمولأ در مراحل بعدی رشد گیاه کمتر از مراحل اولیه رشد آن است. البته این بدان معنا نیست که میزان فرسایش در مراحل بعدی رشد همواره کمتر از مراحل اولیه رشد باشد.
در واقع این امر در صورتی درست است که توزیع باران‌های فرسایش‌زا در تمام مراحل رشد یکسان باشد، در حالی‌که ممکن است باران‌های خیلی شدیدی در مراحل رشد ببارد که فرسایش حاصل از آن بیشتر از فرسایش مراحل اولیه رشد باشد.
