ویروس روگوز گوجه فرنگی تهدیدی جدي براي کشت
مقدمه
ویروس چروکیدگی قهوهاي میوه گوجهفرنگی Tomato brown rugose fruit virus (ToBRFV) یکی از ویروسهاي نوظهور در چند سال اخیر و تهدیدی جدي براي کشت گوجهفرنگی و فلفل در بسیاری از مناطق دنیا از جمله ایران به شمار میآید. خطرات بالقوه مرتبط با این ویروس در ورود به یک منطقه جدید، عمدتاً مربوط به توانایی بقاي بالاي ویروس و شیوع شدید آن از طریق انتقال مکانیکی توسط کارگران و ابزار و تجهیزات در حین کار با گیاهان آلوده میباشد. دلیل دیگر اهمیت این ویروس، شکست مقاومت گیاهان گوجهفرنگی و فلفل حامل ژنهاي مقاومت است. این ویروس از سال 2019 در لیست هشدار و اقدامات اضطراري اتحادیه اروپا (EPPO) قرار گرفته است.
عامل بیماری
عامل این بیماري ویروس Tomato brown rugose fruit virus (ToBRFV) از جنس توباموویروس بوده و داراي پیکره میلهاي خمش ناپذیر به طول 300 نانومتر و قطر 17 نانومتر است. ژنوم ویروس RNA تکرشتهاي به اندازه 6393 نوکلئوتید میباشد.
علائم بیماری
ویروس روگوز گوجه فرنگی داراي طیف وسیعی از علائم روي گیاه گوجه فرنگی بسته به زمان آلودگی، رقم میزبان، مرحله رشدي میزبان و شرایط محیطی به صورت خفیف، شدید یا حتی بدون علائم میباشد.
علائم روي میوه: بیرنگی یا تغییر رنگ، لکههاي سیاه یا قهوهاي روي میوه، بدشکلی میوه، کاهش اندازه میوه، کاهش تعداد میوه روي هر شاخه، رسیدن ناهماهنگ میوههاي جوان، در بعضی مناطق نکروز و قهوهاي شدن دم میوه
علائم در گل: پژمردگی گل
علائم در برگ: نقوش غیر عادي از قبیل موزاییک، تاشدگی یا پیچیدگی برگ (ظهور علائم برگی، ابتدا روي برگ انتهایی گیاه و شاخههاي جانبی ظاهر میشود).
علائم در ساقه: ظهور نکروز یا زخم
آلودگی روي فلفل نیز با علائم میوههایی با سطوح تاولی و موج دار گزارش شده است.
علائم این ویروس مشابه سایر توباموویروسها ماننـد TMV و ToMV میباشد. اما علائم (به ویژه در میوه) ممکن است بسیار شدیدتر باشد. میوههایی که علائم بیماري را نشان دهند، بازار پسندي لازم را نداشته و ارزش اقتصادي ندارند.
زیستشناسی و انتشار ویروس
ویروس ToBRFV از طریق نشاء و انتقال مکانیکی منتقل میشود و درصد بسیار کمی از انتقال از بذر به گیاهچه را نشان میدهد. این ویروس بسیار پایدار بوده و قدرت ماندگاري بالایی در محیط دارد. ویروس در کل گیاه میزبان به صورت سیستمیک منتشر و کل بافتهاي میزبان را درگیر میکند. ناقل حشرهاي اختصاصی براي این ویروس هنوز شناسایی نشده است ولی ویروس میتواند از طریق زنبورهاي گرده افشان (Bombus terrestris) به گیاهان سالم انتقال یابد. بیمـاري در گلخانه به سرعت گسترش پیدا میکند و حتی با تماسهاي مکانیکی از طریق دسـتان آلوده، ابزار آلات کشاورزي از جمله چاقو و قیچی، تجهیزاتی از جمله طناب هاي نگهدارنده بوتهها، سـینی هاي نشاء، بستر آلوده، وسایل بسته بندي، بذر و احتمالاً گرده گسترش پیدا میکند.
روشهاي كنترل
- پایش مستمر و ردیابی مشاهدهاي در گلخانهها
- اقدامات قرنطینه اي جهت جلوگیري از انتقال بیماري
- کاشت بذور و نشاء عاري از آلودگی
- تناوب با یک گیاه غیر میزبان از جمله کدوئیان براي از بین بردن چرخه آلودگی
- رعایت بهداشت گیاهی از قبیل
- استفاده از مواد تکثیري اولیه عاري از آلودگی
- معدوم کردن گیاهان آلوده و یا بقایاي گیاهی آلوده
- محدود کردن رفت وآمد در گلخانهها و مزارع
- شستشوي مرتب دستها و ضدعفونی وسایل کار در گلخانه و مزارع
- استفاده از دستکشهاي یکبار مصرف در گلخانهها و تعویض آنها در زمان حرکت بین دو گلخانه یا مزرعه