فهرست مطالب
مقدمه
شانکر سیتوسپورایی یا شانکر دائمی درختان میوه هسته‌دار یکی از مهم‌ترین عوامل خشکیدگی درختان میوه هسته‌دار است. این عارضه نوعی بیماری قارچی است که بیشتر در باغ‌های قدیمی یا درختان مستعد به بیماری خشکیدگی شاخه یا سرشاخه یا آپوپلکسی (مرگ ناگهانی – Apoplexy)، درخت می‌شود. این بیماری از عوامل مهم دخیل در عارضه کم‌عمری درختان هلو (PTSL) است. درختان آلوده حتی اگر خشک نشوند در گلدهی نسبت به درختان سالم تأخیر داشته که در نتیجه رشد میوه‌ها با کندی انجام شده و میوه‌هایی کوچک‌تر از اندازه معمولی تولید خواهند نمود که طبیعتاً بازارپسندی نخواهد داشت. این بیماری در تمام استان‌های کشور وجود دارد. در مناطق سرد روی درختان هلو، شلیل و گیلاس از اهمیت خاصی برخوردار است. باتوجه‌به شرایط عمومی حاکم بر کشور از جمله آب‌وهوای خشک و نیمه‌خشک، پی‌اچ بالای خاک و بارندگی‌های نسبتاً کم و پایین‌بودن درصد مواد آلی خاک، خسارت این بیماری در باغ‌های هسته‌دار می‌تواند زیاد باشد و لازم است اقدامات مدیریتی مناسب صورت گیرد.
عامل بیماری
قارچ عامل بیماری یک آسکومیست از راسته Diaporthales است. حدود 500 گونه قارچ در جنس سیتوسپورا وجود دارد که باعث ایجاد بیماری در 60 جنس مختلف از درختان مثمر و غیرمثمر می‌شود.
میزبان
عامل این بیماری روی میزبان‌های باغی و وحشی، بیشتر در گیاهان خانواده رزاسه و اغلب در گونه‌های جنس Prunus به‌ویژه در هلو و زردآلو، کمتر در آلو و گیلاس و به‌ندرت در آلبالو دیده می‌شود.
خسارت
در بررسی‌های صورت‌گرفته خسارت این بیماری بین 15 تا 25 درصد، بسته به منطقه، مدیریت بیماری و گونه میزبان تخمین زده شده است. برآورده‌های خسارت در برخی از باغ‌های گیلاس حاکی از کاهش 30 درصد میوه در طول سه سال یا افزایش آلودگی از 15 درصد به 70 درصد در باغ‌ها است.
مرگ‌ومیر درختان به سن درختان در زمان آلودگی بستگی دارد. اما معمولاً با افزایش سن درختان آلودگی و شدت خسارت نیز بیشتر می‌شود.
علائم خسارت
علائم بیماری بسته به اینکه عامل بیماری به چه قسمتی از درخت آسیب رسانده باشد، متفاوت است. آلودگی در سرشاخه‌های کوچک به شکل لکه‌های فرورفته، تغییر رنگ داده و معمولاً دارای نوارهای متحدالمرکز تناوبی در اطراف جوانه‌های خشکیده در زمستان یا محل افتادن برگ (دمبرگ)، بروز می‌کند که معمولاً با ترشح صمغ همراه است مگر اینکه شاخه قبلاً خشکیده باشد. بافت آلوده با گذشت زمان تیره می‌شود و ممکن است صمغ کهربایی از بافت آلوده ترشح شود. در سرشاخه‌های مبتلا، پوست چروکیده شده، برگ‌ها زرد و حالت پژمردگی گرفته و در نهایت شاخه خشک می‌شود. تغییر رنگ برگ‌ها به زردی و ایجاد حالت پژمردگی در آن‌ها می‌تواند یکی از علائم بارز این بیماری باشد که از فاصله دور قابل‌تشخیص است.
علائم بیماری شانکر سیتوسپورایی بر روی شاخه‌های یک ساله هلو
شانکرهایی که روی تنه اصلی، محل انشعاب شاخه‌ها یا شاخه‌های اصلی بروز می‌کنند، بهترین نشانه‌های بیماری هستند. در آغاز آلودگی، پوست قسمت‌های آلوده کمی تیره‌تر شده و نسبت به سطح اصلی پوست درخت کمی فرورفته‌تر است. این شانکرها اغلب با ترشح صمغ کهربایی رنگ همراه است.
فرورفتگی بافت آلوده نسبت به بافت سالم و برش حاشیه همان ناحیه که بافت سالم از آلوده متمایز شده است (راست) و شانکر، صمغ دهی و ترک برداشتن پوست در تنه درخت گیلاس (چپ)
صمغ دهی شدید در تنه و شاخه‌های اصلی گیلاس (سمت راست) در شاخه اصلی هلو (سمت چپ)
دستورالعمل مدیریت
روش ردیابی
در درختان میوه هسته‌دار، تنه و شاخه‌ها از نظر تراوش صمغ تیره‌رنگ در بهار بررسی شود. جوش‌های سیاه‌رنگ روی پوست آسیب‌دیده شواهدی از شانکر سیتوسپورایی است.
مدیریت
درصورتی‌که این بیماری تثبیت شود، مدیریت آن بسیار دشوار است؛ لذا مدیریت این بیماری مانند بسیاری از عوامل خسارت‌زای دیگر بر پایه مدیریت تلفیقی از احداث باغ تا دوره‌های بهره‌برداری را شامل می‌شود. درمان اولین نشانه آلودگی، نسبت به مدیریت کل بیماری آسان‌تر بوده و هزینه بسیار کمتری نیز دارد؛ لذا به‌محض مشاهده اولین علائم آلودگی در یک درخت، صمغ موجود از روی محل آلوده برداشته شده و کلیه اقدامات ضروری برای پیشگیری یا مدیریت بیماری اعمال شود.
راهکارهای پیشگیری و مدیریت بیماری
- مدیریت احداث باغ
- تقویت درختان با استفاده از کوددهی اصولی
- پیشگیری از سرمازدگی
- هرس صحیح و اصولی
- انجام اقدامات بهداشتی و پاک‌سازی باغ
- مدیریت آبیاری
- کنترل شیمیایی
